Một gia đình nông dân bình thường ở thành phố Thiệu Hưng (Chiết Giang, Trung Quốc) chuẩn bị phá bỏ chuồng gà không ngờ lại thu hút sự chú ý của Cục di tích văn hóa. Thậm chí Cục di tích còn cử các nhà khảo cổ chuyên ngành đến nhà người nông dân này, túc trực suốt 24 giờ để quan sát.
Điều khiến các nhà khảo cổ chú ý chính là câu chuyện bắt đầu từ một người có tên Tao Mo (thống đốc Tân Cương thời nhà Thanh).
Tao Mo sinh ra trong một gia đình nông dân bình thường ở thành phố Gia Hưng, tỉnh Chiết Giang vào năm 1835. Khi ông còn rất nhỏ, cha đã lâm bệnh nặng và qua đời. Mẹ của ông dựa vào tơ lụa trang trải cuộc sống khó khăn.
Sau khi Thái bình thiên quốc nổ ra và Gia Hưng bị chiếm, Tao Mo buộc phải làm những công việc lặt vặt, làm giúp việc trong quân đội. Tuy nhiên, sau đó ông quyết học tập nghiêm túc. Trong 7 năm ở Tongzhi, ông tham gia kỳ thi và trở thành quan.
Tao Mo khi làm quan rất lương thiện, dũng cảm. Lúc đầu làm quan huyện Văn Huyền, tỉnh Cam Túc, sau được thăng quan làm quan huyện Khâm Châu vì có thành tích lớn trong công việc quản lý trật tự địa phương.
10 năm sau đó, ông lần lượt giữ chức thống đốc Thiểm Tây, thống đốc Tân Cương, thống đốc Quảng Đông và Quảng Tây với nhiều thành tựu đáng nể. Cuối cùng ông trở thành một nhà lãnh đạo tài ba vào cuối thời nhà Thanh.
Năm 1902, Tao Mo bị bệnh qua đời ở Quảng Châu và chết tại nơi làm việc. Nhà Thanh truy tặng ông là Thiếu Bảo vương và đưa thi hài về quê hương Gia Hưng, Chiết Giang để an táng.
Ngôi mộ mô hình gốm của ông được chôn cất tại làng Xinqiao, Vương Giang Kinh, tỉnh Chiết Giang. Theo ký ức của một số dân làng địa phương, gia đình Tao từng là một gia đình danh giá ở ngôi làng này. Hàng trăm mẫu đất phía sau làng từng thuộc về gia đình Tao và ngôi mộ của mô hình đồ gốm được xây dựng ở giữa cánh đồng.
Cho đến những năm 1960, lăng mộ mẫu gốm vẫn được bảo vệ rất tốt. Phía Tây lăng có bảy ngôi nhà ngói lớn đẹp đẽ, trong đó có những người quản mộ đặc biệt canh giữ. Hàng năm vào dịp lễ hội Thanh Minh, những người phụ nữ bó chân đều đến đây để thờ cúng.
Năm 1966, phong trào toàn quốc được phát động trên quy mô lớn, tất nhiên lăng mộ Tao Mo không thoát khỏi tai họa, bị nghĩa quân đào lên. Sau khi đào họ phát hiện bên trong có ba chiếc quan tài.
Người đào mộ thấy chẳng có báu vật gì nên lấy ra sáu tấm bia đá lớn trong mộ. Hai mảnh nhỏ bị hai thanh niên trí thức về quê lấy đi, còn một tảng đá lớn. Tấm bia đã bị lấy đi làm ván cầu nhưng sau đó cầu sập và rơi xuống sông không tìm thấy. Còn hai mảnh lớn cũng không tìm thấy nữa.
Trong làng có một người dân làng tên là Lao Qian sống cạnh bia mộ vào thời điểm đó. Ông cho biết, ngoài một vài tấm bia đá bên trong ngôi mộ, phía trước ngôi mộ còn có một tấm bia mộ lớn hơn với hàng nghìn chữ khắc.
Tấm bia mộ này sau đó bị lật đổ. Vì nó quá nặng, người ta không mang đi nên vẫn nằm trên ruộng. Khi đó, người ta chưa nhận ra đó là di tích văn hóa. Phải đến vài năm sau, dân làng cảm thấy nó cản trở quá trình làm ruộng nên đã vứt sang một bên. Không ngờ nó đã bị chôn vùi dưới lòng đất và tại chuồng gà của gia đình người nông dân Lao Qian ở thành phố Thiệu Hưng.
Mãi đến năm 1999, Lao Qian mới biết có di tích văn hóa được chôn dưới chuồng gà của nhà mình. Gần đây, Lao Qian đang có ý định đào chuồng gà nên đã liên hệ với bảo tàng. Các nhà khảo cổ tới và hào hứng chờ đợi kết quả.
PHÚ NGUYỄN