- Dù mực nước tại hồ chứa nước đập thủy điện Sông Tranh 2 đã nằm ở mực nước chết song theo TS Nguyễn Bách Phúc, Chủ tịch Hội Tư vấn Khoa học Công nghệ và Quản lý TPHCM, như vậy không có nghĩa đập thủy điện nằm trong ngưỡng an toàn.
Không có cơ sở để nghĩ an toàn
Nhà thầu và một số người cho rằng, khi thủy điện đã xả nước về mực nước chết thì nguy cơ vỡ đập sẽ không có. Cần phải hiểu rõ rằng khi không có cửa xả đáy thì chỉ có thể xả tối đa đến mức nước chết, là mức nước hết khả năng phát điện, còn dưới mức nước chết sẽ không còn cách nào để xả nữa. Với cách xả này, lượng nước xả theo ước lượng chừng 510 triệu m3, khoảng 70% dung tích hồ, lượng nước còn lại chừng 220 triệu m3, khoảng 30% dung tích hồ. Nguy cơ đe dọa vỡ đập đã giảm đi nhiều, nhưng chưa thể gọi là an toàn. Tuy nhiên đó là điều bất khả kháng, tạm phải chấp nhận trong thời gian tìm kiếm nguyên nhân và khắc phục sự cố.
Theo TS Nguyễn Bách Phúc, tình trạng nền đập Sông Tranh 2 sau hàng loạt các trận động đất kích thích vừa qua, liệu có còn được ổn định như thiết kế ban đầu hay không, hoặc có thể giữ được ổn định nếu còn tiếp tục động đất xảy ra sau này, điều này EVN không chứng minh, nhưng EVN vẫn đưa ra kết luận là đập an toàn!
Với những kiến thức chuyên môn và tham khảo thực tế, TS Nguyễn Bách Phúc khẳng định rằng, cho đến thời điểm này thì chưa có cơ sở để kết luận đập Sông Tranh 2 vẫn an toàn. Lý do khẳng định điều này được EVN đưa ra là: Đập Sông Tranh 2 là loại đập trọng lực. Theo lý thuyết cơ bản về đập trọng lực, khi đã là đập trọng lực thì tự bản thân đập mặc nhiên có khả năng tự ổn định.
 |
| Đập thủy điện Sông Tranh 2. |
Sông Tranh 2 không phải đập trọng lực?
Gọi là đập trọng lực vì trọng lượng của nó rất lớn, lớn đến mức tự nó có thể nằm yên tại chỗ, không cần có móng cọc ở phía dưới, không cần có vật chèn chắn, mà vẫn không bị áp lực nước và các áp lực khác xô đẩy làm đập trượt về phía hạ lưu. Về trực quan có thể hình dung đập trọng lực tương tự một cục đá rất to, rất nặng nằm chơ vơ giữa dòng nước chảy xiết, không có vật gì chèn chắn, nhưng vẫn không hề nhúc nhích. Nếu đập Sông Tranh 2 được xây dựng đúng như lý thuyết thì nó đương nhiên là đập trọng lực, là tự ổn định, là an toàn tuyệt đối, không bao giờ bị trượt, bị lật, bị vỡ.
Tuy vậy, quan trọng nhất là điều kiện bắt buộc để cho một con đập thực sự là đập trọng lực. Thứ nhất, con đập phải là một cục (đập Sông Tranh 2 gồm 30 blog xếp kề nhau một hàng ngang thành con đập, mỗi blog là một cục tự ổn định theo thiết kế). Nếu thân đập của một blog bị nứt, thì blog đó không còn là một cục nữa, dù trọng lượng vẫn đủ theo thiết kế. Vết nứt có thể khiến một cục trở thành hai cục nhỏ, ba cục nhỏ và khi đó khả năng tự chống lật và tự chống trượt không còn nữa.
Điều kiện thứ hai, mỗi blog phải đủ trọng lượng (đủ nặng) theo thiết kế. Khi đã thấy dòng nước ào ạt phun ra từ mặt đập phía hạ lưu, ta buộc phải đặt câu hỏi, ngoài việc có tồn tại những khe nứt hay không, còn phải xét đến việc có tồn tại những khoảng trống (có áp lực kẽ rỗng nước và không khí) hay không? Nếu thi công đúng theo thiết kế, và giám định chính xác, đương nhiên trong thân đập sẽ không có khoảng trống. EVN chưa kiểm chứng rằng có hay không khoảng trống, từ đó chưa kiểm chứng được trọng lượng thật của đập, thì không thể yên tâm gọi nó là đập trọng lực, không thể yên tâm nói tự ổn định, không thể yên tâm tin nó là an toàn.
Điều kiện thứ 3, để đập trọng lực tự ổn định nền đập phải được đảm bảo là ổn định. Nếu nền đập không còn ổn định, nếu có khả năng xảy ra lún, sụt, xói lở, khi đó mỗi blog dù có là một cục, dù có đủ trọng lượng thiết kế đi nữa thì đập vẫn có khả năng bị trượt, bị lật.
Theo các chuyên gia, với điều kiện kỹ thuật như hiện nay thì không khó để tìm nguyên nhân. Máy thăm dò địa chấn hoàn toàn có khả năng thăm dò toàn bộ kết cấu của thân đập và nền đập, xây dựng bản đồ chính xác về tình trạng thân đập như vị trí, kích thước, số lượng của các khe nứt và của các khoảng trống nếu có, xác định chính xác bên trong khe nứt và khoảng trống đó là nước hay không khí. Khi có bản đồ chính xác này thì mới có thể xác định được các blog có còn là một cục hay không, các blog có đủ trọng lượng thiết kế hay không. Máy dò địa chấn cũng sẽ xác định được chính xác kích thước của các tầng đất đá của nền đập. Từ đó có thể tính toán và đánh giá lại tính ổn định của nền đập.