Vì sao khi áp thuế GTGT 5% lại giảm giá phân bón?

Theo cách nghĩ thông thường, ví dụ giá phân bón hiện đang bán trên thị trường là 107 đồng, nếu áp thuế GTGT 5% (như Dự thảo Luật Thuế GTGT sửa đổi) thì phải cộng thêm 5% này vào giá bán, tức là giá sẽ giá tăng lên 5,35 đồng thành 112,35 đồng.

Nhưng thực tế hoàn toàn không phải như vậy, không phải cứ chuyển từ không chịu thuế GTGT sang chịu thuế GTGT là giá bán đương nhiên sẽ tăng.

Tiếp tục với ví dụ trên, với giá bán 107 đồng, gọi là không chịu thuế GTGT nhưng thực ra giá bán này đã bao gồm khoản thuế GTGT đầu vào, thường là 10%. Có nghĩa là, giá thực chất của phân bón lúc này chỉ có 100 đồng (là phần của doanh nghiệp, trong đó khoảng 70 đồng là chi phí sản xuất chịu thuế GTGT đầu vào) cộng với 7 đồng là thuế GTGT 10% đầu vào mà doanh nghiệp đã ứng nộp cho Nhà nước trước đó khi mua nguyên - nhiên liệu, vật tư máy móc, thiết bị để sản xuất phân bón.

Sở dĩ phải cộng 10% thuế GTGT này vào là do Luật Thuế 71 quy định phân bón là mặt hàng không chịu thuế GTGT đầu ra, mà không có thuế GTGT đầu ra nên phần thuế GTGT đầu vào kia không được khấu trừ. Mà khoản thuế này Nhà nước đã thu của doanh nghiệp nên doanh nghiệp phải cộng vào giá bán ra thị trường, cuối cùng nông dân là người phải gánh khoản thuế này.

Khi áp thuế GTGT phân bón 5%, phần thuế GTGT đầu vào 10% kia của doanh nghiệp sẽ được khấu trừ và giá bán ra thị trường lúc này là: 100 đồng (phần của doanh nghiệp) cộng thuế GTGT 5% là 5 đồng. Như vậy, giá lúc này chỉ còn 105 đồng, thấp hơn giá khi không chịu thuế GTGT 107 đồng.

Cơ sở của phép tính trên là nếu chi phí đầu vào chịu thuế GTGT 10% mà lớn hơn 50% giá bán chưa chịu thuế GTGT thì khi đó thuế GTGT 10% cho khoản này sẽ cao hơn khoản thuế 5% đầu ra. Thực tế hiện nay, các doanh nghiệp sản xuất phân bón từ nguyên nhiên liệu trong nước luôn có tỷ trọng chi phí đầu vào phải chịu thuế GTGT lớn hơn 50%. Như ở Phân bón Phú Mỹ, Phân bón Cà Mau, chi phí này lên đến khoảng 70% giá bán. 10% của 70% giá bán là 7%; còn 5% của 100% giá bán chỉ có 5%. Vậy rõ ràng là nông dân chịu thuế GTGT ít đi khi áp thuế GTGT phân bón 5%.

Cũng có nhiều trường hợp tỷ trọng phần chi phí chịu thuế GTGT đầu vào 10% thấp hơn 50% giá bán. Điển hình là các doanh nghiệp nhập nguyên liệu phân bón từ nước ngoài về để phối trộn làm NPK. Thường thì phần nguyên liệu này chiếm tới 80-90% giá bán, nhưng lại không chịu thuế GTGT đầu vào theo Luật Thuế 71 hiện hành. Trong khi đó, phần chịu thuế GTGT đầu vào (bao bì, dịch vụ logistics...) chỉ chiếm đâu đó khoảng 10% chẳng hạn. Khi đó, thuế GTGT đầu vào 10% đánh trên tỷ trọng 10% đó chỉ tương đương 1% giá bán, thấp hơn khoản 5% nếu áp thuế GTGT 5%.

Thế nhưng ở trường hợp này, phần lợi thuộc về nước xuất khẩu nguyên liệu phân bón hơn. Còn trong nước, nguy cơ phân bón kém chất lượng, được phối trộn thủ công tràn lan trên thị trường gây ảnh hưởng đến sản xuất nông nghiệp, nông dân. Hơn nữa, về lâu dài có thể ảnh hưởng nghiêm trọng đến ngành sản xuất phân bón trong nước bởi sự cạnh tranh thiếu công bằng giữa hàng sản xuất trong nước và hàng nhập khẩu do chính quy định của chúng ta.

Cũng có ý kiến hoài nghi rằng, khi áp thuế GTGT 5%, doanh nghiệp được khấu trừ thuế đầu vào thì điều gì sẽ đảm bảo rằng doanh nghiệp sẽ giảm giá bán? Đó là chưa kể giá cả phụ thuộc vào nhiều yếu tố khác nữa?...

Hoài nghi này không có cơ sở và để giải thích điều này không khó. Thứ nhất, thị trường phân bón vốn đang cạnh tranh rất khốc liệt. Khi có điều kiện giảm giá bán thì doanh nghiệp không dại gì không hạ giá để bán hàng. Đây là nguyên tắc cơ bản nhất trên thị trường mang tính cạnh tranh. Điều này đã được chứng thực suốt thời gian qua khi Nhà nước giảm thuế GTGT từ 10% xuống 8%, không doanh nghiệp nào lại không giảm giá tương ứng khoản giảm 2% thuế GTGT đó, vì nếu không giảm là sẽ không bán được hàng ngay. Chính vì thế, hiện đang có nhiều kiến nghị kéo dài việc giảm thuế GTGT thêm 2 quý nữa trong năm 2025.

Thứ hai, giá cả tất nhiên phụ thuộc vào rất nhiều yếu tố như thị trường, mùa vụ, tình hình địa chính trị thế giới..., nhưng khi xem xét vấn đề tác động của việc áp thuế GTGT thì phải xét trong những điều kiện như nhau, bỏ qua những tác động không liên quan khác. Và rõ ràng là trong những điều kiện như nhau thì việc áp thuế GTGT 5% đối với phân bón sẽ giúp giá phân bón giảm đi, nông dân có lợi hơn là không chịu thuế. Các phân tích trên lý giải cho điều này.

Vì thế mà nhiều chuyên gia đã lên tiếng rằng, ai thực lòng vì nông dân thì nên ủng hộ phương án áp thuế GTGT 5% đối với phân bón vì sẽ rất có lợi cho nông dân. Còn không áp thuế như hiện nay là nông dân chịu thiệt nhiều nhất!