Một di chỉ độc đáo
Theo tài liệu của Ban Quản lý Di tích và Danh thắng tỉnh Đồng Nai, mộ cổ cự thạch Hàng Gòn được phát hiện lần đầu tiên vào năm 1927, khi mở đường liên tỉnh lộ 2 (quốc lộ 56 ngày nay), kiến trúc sư người Pháp tên là J.Bouchot đã phát hiện một tảng đá nhô cao bên cạnh gốc cây cổ thụ và tiến hành khai quật trong vòng 1 tháng (từ ngày 14 – 4 đến 16-5-1927).
 |
| Toàn cảnh Di tích Mộ cự thạch Hàng Gòn. |
Sau đó, ông J.Bouchot công bố kết quả vào các năm 1927 và năm 1929, đồng thời mô tả hầm mộ một cách tỉ mỉ đó là: Hầm mộ có kiểu dáng hình hộp, chiều dài 4,2m, chiều ngang 2,7m, chiều cao 1,6m, được ghép bởi 6 tấm đá hoa cương, mỗi tấm có tỷ trọng 10 tấn được giữ chặt với nhau nhờ hệ thống rãnh đục ở dưới nắp mộ và tấm đáy với rãnh 10cm, sâu 4 đến 5cm. Nắp mộ được nâng hạ nhờ hệ thống trục ròng rọc bằng những cột đá hoa cương cao 7,5m và đá sa thạch cao 3 đến 4m.
Sau các kết quả công bố của J.Bouchot, mộ cự thạch Hàng Gòn đã thu hút sự chú ý và quan tâm nghiên cứu của nhiều nhà khoa học nổi tiếng trên thế giới, trong đó có Henry Parmentier – Chủ sự Sở khảo cổ người Pháp, chuyên gia nghiên cứu về văn hóa Chăm Pa cổ. Ông Henry Parmentier ba lần viếng thăm Mộ cự thạch Hàng Gòn và đưa ra một phác thảo về toàn bộ cấu trúc của ngôi mộ. Bản vẽ suy đoán của ông hiện nay đã được Ban Quản lý Di tích và Danh thắng tỉnh Đồng Nai thể hiện lại dưới dạng mô hình và đang trưng bày tại nhà bao che hầm mộ của di tích.
 |
| Mộ cự thạch Hàng Gòn. |
Tiếp đó, hàng loạt các học giả Pháp như E.Grapardone, L.Malleret, SaurinEd, H.Pontain; các nhà nghiên cứu từ Liên Xô cũ, Đức, Bungari, Mỹ, Nhật, Trung Quốc, Hàn Quốc và giới khảo cổ học Việt Nam sau năm 1975 đã tổ chức nhiều đợt điều tra kiểm chứng Mộ cự thạch Hàng Gòn. Trong đó, đáng chú ý nhất là các đợt điều tra khảo sát phối hợp của Trung tâm Nghiên cứu khảo cổ thuộc Viên Khoa học – Xã hội TPHCM với Bảo tàng Đồng Nai năm 1991, năm 1996 đã góp phần bổ sung chứng cứ cho việc nghiên cứu, luận giải về di tích Mộ cự thạch Hàng Gòn.
Sau khi khu phòng mộ được phát lộ và bảo tồn, người dân dựng ngôi miếu nhỏ kế bên và đặt tên là miếu Ông Đá. Hàng năm vào ngày 13-9 m lịch, Ban Quý tế miếu Ông Đá phối hợp với các cơ quan chức năng xã Hàng Gòn, thị xã Long Khánh và Ban Quản lý Di tích và Danh thắng tỉnh Đồng Nai long trọng tổ chức lễ hội miếu Ông Đá mục đích cầu cho quốc thái dân an, mưa thuận gió hòa, mùa màng bội thu, thể hiện lòng ngưỡng vọng của người dân địa phương với các bậc thần linh. Lễ hội diễn ra với những hoạt động khá phong phú, đa dạng và hấp dẫn theo nghi thức và phong tục tập quán của người Việt thu hút đông đảo cộng đồng các dân tộc sinh sống tại xã Hàng Gòn, thị xã Long Khánh và các địa phương khác của Đồng Nai và Bà Rịa – Vũng Tàu.
Hé lộ về nền văn minh sông Đồng Nai
Năm 2006, Ban Quản lý Di tích và Danh thắng tỉnh Đồng Nai phối hợp với Trung tâm Nghiên cứu Khảo cổ học thuộc Viện Khoa học – Xã hội TPHCM tổ chức điều tra, đào thám sát trong phạm vi khoanh vùng bảo vệ di tích Mộ cự thạch Hàng Gòn nhằm nghiên cứu sâu hơn về mộ cổ Hàng Gòn làm cơ sở lập dự án bảo tồn, tôn tao. Đợt đào thám sát năm 2006, trên diện tích rộng gần 400m2, với 58 hố, các nhà khảo cổ đã phát hiện rất nhiều mảnh gốm cổ, các dấu vết than tro, đất cháy trong tầng văn hóa và một số hiện vật quý, có thể nói là độc nhất vô nhị, đó là hai Tù Và bằng đồng, hai thẻ đá, cùng một bàn mài.
 |
| Hai Tù Và bằng đồng khai quần trong khuôn viên hầm mộ được coi là hiện vật quý, có thể nói là độc nhất vô nhị có niên đại khoảng 150 năm trước công nguyên (thế kỷ thứ II trước công nguyên) hoặc có niên đại khoảng 240 năm sau công nguyên (thế kỷ thứ III sau công nguyên). |
Sau khi dùng phương pháp cacbon C14 phân tích xác định niên đại 5 mẫu than cho thấy: Mẫu có niên đại sớm nhất là 150 năm trước công nguyên (thế kỷ thứ II trước công nguyên) và mẫu có niên đại muộn nhất là 240 năm sau công nguyên (thế kỷ thứ III sau công nguyên). Từ kết quả trên, các chuyên gia khảo cổ học đã xác định xung quanh khu vực Mộ cự thạch Hàng Gòn đã từng là địa bàn cư trú của cộng đồng người cổ, có thể là chủ nhân của mộ cự thạch Hàng Gòn. Những vết đất cháy là dấu vết của nhưng bếp lửa, chỗ nung gốm hay là lò luyện kim đồng và bên cạnh cấu trúc mộ cự thạch Hàng Gòn đồ sộ có lẽ cũng đã tồn tại phong tục mai táng trong chum, trong vò bằng gốm.
Theo Ban Quản lý Di tích và Danh thắng tỉnh Đồng Nai nếu trước đây, Bảo tàng Đồng Nai đã sưu tầm được vũ khí bộ Qua đồng Long Giao cách mộ cự thạch Hàng Gòn khoảng 5km về hướng Đông nhưng chưa xác định được niên đại và chủ nhân của bộ vũ khí này thì giờ đây những chiếc Tù Và bằng đồng được phát hiện trong hố thám sát số 35 được coi là gạch nối, nối liền vũ khí Qua đồng Long Giao với mộ cự thạch Hàng Gòn. Chủ nhân của Qua đồng Long Giao và mộ cự thạch Hàng Gòn có thể là một cộng đồng người rất thông thạo binh nghiệp. Tuy nhiên, đây mới chỉ là kết quả ban đầu hé mở những bí mật trong mộ cự thạch Hàng Gòn mà bấy lâu nay các nhà khoa học đang tìm kiếm. Kết quả trên đã góp phần làm rõ thêm nền văn minh được mệnh danh là nền “Văn hóa lưu vực sông Đồng Nai”.
Vẫn còn nhiều bí ẩn khó tin
Theo các nhà địa chất, 6 tấm đá hoa cương được sử dụng làm mộ chỉ có ở Đà Lạt hoặc ở Phan Rang (ngày nay) và để di chuyển những khối đá lớn nặng hàng chục tấn đi quãng đường xa trên 100km trong điều kiện không có đường thủy lẫn đường bộ có thể nói là một kỳ tích của những người xây mộ. Các nhà khoa học đã đưa ra giả thuyết là người Việt cổ đã biết tập hợp nhau lại tạo thành sức mạnh phi thường mới có thể vận chuyển được những cấu kiện bằng đá lớn như vậy, ngay cả đền Angkor (Campuchia) cũng không thấy những tảng đá to nặng như thế. Tuy nhiên đây chỉ là những giả thuyết.
 |
| Mộ cự thạch Hàng Gòn. |
Hiện có nhiều ý kiến khác nhau về đồ án khôi phục cấu tạo nhà mồ ban đầu, có đồ án phỏng kiến trúc mộ cự thạch Hàng Gòn theo nhà mồ của các dân tộc Tây Nguyên nhưng từ nhà đá đến nhà gỗ là cả một quá trình dài, không dễ có sự lặp lại về cấu trúc. Ngoài ra các chi tiết đá còn lại chưa đủ để dựng một ngôi nhà như vậy và việc khớp nối các cột đá ổn định trong tư thế dựng đứng là vấn đề không hề đơn giản trong bối cảnh hệ thống móng để giữ yên vị trí các cột đá hiện không phát hiện ở di tích.
Ông Lê Trí Dũng, Giám đốc Ban Quản lý Di tích và Danh thắng tỉnh Đồng Nai cho biết gần một thế kỷ trôi qua từ khi được phát hiện, mộ cự thạch Hàng Gòn vẫn thu hút hút sự quan tâm của nhiều giới và khách tham quan. Để hiểu rõ, nhiều người muốn đi tìm sự bí ẩn, muốn giải mã sự hiện diện của nó trong đời sống của con người xưa cách đây hơn 2.000 năm nhưng chưa giải thích được. Việc hiểu biết về chủ nhân kiến trúc Mộ cự thạch, hình thức tín ngưỡng liên quan của cư dân cổ vẫn còn là một sự bí ấn hấp dẫn đối với các nhà nghiên cứu./.
Theo Đức Nghĩa/Báo pháp luật Việt Nam