Nghệ sĩ quảng cáo thuốc và TPCN sai sự thật phải chịu trách nhiệm ra sao?

Thời gian gần đây, có nhiều nghệ sĩ nổi tiếng trong lĩnh vực sân khấu, điện ảnh, âm nhạc,… đăng tải các bài viết, video clip trên mạng xã hội giới thiệu, quảng cáo về hiệu quả sử dụng một số mặt hàng tiêu dùng, thực phẩm chức năng, thuốc chữa bệnh, mỹ phẩm.

Điển hình như nghệ sĩ Q.L, nghệ sĩ V.D, nghệ sĩ H.V, diễn viên P.O, ca sĩ Đ.T…, thường xuyên livestream quảng cáo kem dưỡng da, quảng cáo thực phẩm chức năng hỗ trợ giảm béo, ung thư dạ dày, u xơ, u nang, viêm họng,… Tuy nhiên trên thực tế, chất lượng của nhiều sản phẩm không “thần kỳ” như những gì các nghệ sĩ đã miêu tả, không đúng với quy định pháp luật, ảnh hưởng đến sức khỏe, tính mạng, tài sản và niềm tin của người tiêu dùng.

Mặc dù các nghệ sĩ sau đó đã lên tiếng xin lỗi khán giả, người hâm mộ nhưng chỉ nào xoa dịu được phần nào cơn “phẫn nộ”.

Dưới góc độ pháp lý của sự việc, trao đổi với PV luật sư Đặng Văn Cường - Văn Phòng luật sư Chính Pháp (Đoàn luật sư TP.Hà Nội) cho rằng nghệ sĩ là người của công chúng, mức độ nổi tiếng phụ thuộc vào sự tin yêu của công chúng đối với nghệ sĩ. Để trở thành nghệ sĩ nổi tiếng, nhiều người mến mộ thì phải mất rất nhiều năm nhưng nếu không cẩn thận thì sẽ rơi vào tình trạng “mua danh 3 vạn bán danh 3 đồng”.

Việc các nghệ sĩ ký các hợp đồng quảng cáo đối với các nhãn hàng, các doanh nghiệp là chuyện hết sức bình thường. Đó là nguồn thu nhập hợp pháp và chính đáng của các nghệ sĩ ngoài tiền thù lao biểu diễn và các hoạt động văn hóa nghệ thuật khác. Tuy nhiên tham gia vào thị trường quảng cáo, tìm kiếm thu nhập từ hoạt động quảng cáo thì nghệ sĩ cần tìm hiểu các quy định pháp luật để thực hiện việc quảng cáo đúng luật, giảm thiểu những rủi ro có thể xảy ra đối với bản thân và cộng đồng xã hội, đặc biệt là đối với các phan hâm mộ của mình.

Theo luật sư Đặng Văn Cường, nghệ sĩ thực hiện hoạt động quảng cáo thường ở hai khu vực. Cụ thể là trên các phương tiện thông tin đại chúng báo chí, truyền hình chính thống và trên nền tảng mạng xã hội.

Trường hợp nghệ sĩ vô ý hoặc cố ý vi phạm quy định của luật quảng cáo, quảng cáo các sản phẩm hàng hóa dịch vụ bị cấm hoặc thực hiện các hành vi cấm trong quảng cáo, quảng cáo khi chưa biết rõ về công dụng, giá trị của sản phẩm, quảng cáo sai sự thật hoặc có gian dối trong việc quảng cáo thì sẽ gây hệ lụy rất xấu cho xã hội và có thể bị mất danh tiếng.

Thậm chí nghệ sĩ có thể bị truy cứu trách nhiệm hình sự với vai trò đồng phạm với các đối tượng vi phạm pháp luật. Nếu với ảnh hưởng đến tính mạng, sức khỏe của người tiêu dùng thì cũng sẽ phải chịu các trách nhiệm pháp lý nghiêm khắc và phải bồi thường toàn bộ thiệt hại đối với các nạn nhân.

Luật sư Cường nhấn mạnh, theo quy định của luật quảng cáo và các văn bản hướng dẫn thi hành thì không phải sản phẩm, hoàng hóa, dịch vụ nào cũng được phép quảng cáo. Pháp luật cũng quy định những hành vi bị cấm trong việc thực hiện hoạt động quảng cáo, điều kiện để thực hiện quảng cáo đối với sản phẩm là thuốc và thực phẩm chức năng, những hàng hóa kinh doanh có điều kiện khác.

Hiện nay chúng ta đang thực hiện luật quảng cáo năm 2012, sửa đổi bổ sung năm 2018. Theo đó luật quảng cáo quy định: Quảng cáo là việc sử dụng các phương tiện nhằm giới thiệu đến công chúng sản phẩm, hàng hóa, dịch vụ có mục đích sinh lợi; sản phẩm, dịch vụ không có mục đích sinh lợi; tổ chức, cá nhân kinh doanh sản phẩm, hàng hoá, dịch vụ được giới thiệu, trừ tin thời sự; chính sách xã hội; thông tin cá nhân…

Người quảng cáo sản phẩm chính là tổ chức, cá nhân có yêu cầu quảng cáo sản phẩm hàng hóa dịch vụ của mình. Còn các nghệ sĩ thực hiện các hoạt động quảng cáo được xác định là người chuyển tải sản phẩm quảng cáo, đưa các sản phẩm quảng cáo đến công chúng hoặc thực hiện sản phẩm quảng cáo thông qua hình thức mặt phải treo phải gắn, dán, vẽ hoặc các hình thức tương tự.

Người quảng cáo, người phát hành quảng cáo, người kinh doanh dịch vụ quảng cáo và người chuyển tài sản phẩm quảng cáo đều phải thực hiện các quy định của luật quảng cáo. Không được thực hiện hoạt động quảng cáo đối với các loại hàng hóa, sản phẩm bị cấm quảng cáo theo quy định tại điều 7 của Luật quảng cáo.

Ngoài ra, Điều 8 của Luật quảng cáo cũng quy định 16 hành vi bị cấm trong hoạt động quảng cáo trong đó có: “9. Quảng cáo không đúng hoặc gây nhầm lẫn về khả năng kinh doanh, khả năng cung cấp sản phẩm, hàng hóa, dịch vụ của tổ chức, cá nhân kinh doanh sản phẩm, hàng hóa, dịch vụ; về số lượng, chất lượng, giá, công dụng, kiểu dáng, bao bì, nhãn hiệu, xuất xứ, chủng loại, phương thức phục vụ, thời hạn bảo hành của sản phẩm, hàng hoá, dịch vụ đã đăng ký hoặc đã được công bố.

10. Quảng cáo bằng việc sử dụng phương pháp so sánh trực tiếp về giá cả, chất lượng, hiệu quả sử dụng sản phẩm, hàng hóa, dịch vụ của mình với giá cả, chất lượng, hiệu quả sử dụng sản phẩm, hàng hóa, dịch vụ cùng loại của tổ chức, cá nhân khác.”.

Đối với các hàng hóa, sản phẩm, dịch vụ thuộc trường hợp kinh doanh có điều kiện thì phải đáp ứng đủ điều kiện kinh doanh, hàng hóa phải có nguồn gốc, giấy tờ, chứng từ hợp lệ thì mới được phép quảng cáo. Một số loại hàng hóa dịch vụ trong đó có thực phẩm chức năng, thuốc thì cần phải xin phép quảng cáo, được cơ quan chức năng cho phép mới được thực hiện hoạt động quảng cáo. Khi thực hiện quảng cáo phải đúng với chất lượng sản phẩm đã công bố.

Từ ngày 01/6/2021 Nghị định số 38/2021/NĐ-CP có hiệu lực pháp luật hay thế Nghị định số 158/2013/NĐ-CP ngày 12/11/2013 của Chính phủ quy định rất rõ xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực văn hóa, thể thao, du lịch và quảng cáo.

Cụ thể, theo Nghị định 158 trước đây thì hành vi vi phạm quy định về quảng cáo, càng quảng cáo hàng hóa sản phẩm dịch vụ bị cấm hoặc thực hiện các hành vi cấm quảng cáo có thể bị phạt đến 70.000.000 đồng. Còn theo điều 50 của nghị định số 38 thì hành vi vi phạm quy định về quảng cáo thuốc có thể bị phạt đến 40.000.000 đồng.

Với hành vi vi phạm quy định về quảng cáo mỹ phẩm thì cũng sẽ bị phạt đến 40.000.000 đồng theo quy định tại điều năm mốt của nghị định số 38, cụ thể “4. Phạt tiền từ 30.000.000 đồng đến 40.000.000 đồng đối với hành vi quảng cáo mỹ phẩm có tác dụng như thuốc gây hiểu nhầm sản phẩm đó là thuốc.

5. Biện pháp khắc phục hậu quả: a) Buộc cải chính thông tin đối với hành vi quy định tại điểm a và điểm c khoản 3, khoản 4 Điều này; b) Buộc tháo gỡ, tháo dỡ, xóa quảng cáo hoặc thu hồi sản phẩm in, tạp chí in quảng cáo đối với hành vi quy định tại khoản 3 và khoản 4 Điều này.”

Ngoài ra, nếu hành vi vi phạm quy định về quảng cáo mà gây thiệt hại cho người tiêu dùng thì có thể còn bị xử lý về tội hành vi lừa dối người tiêu dùng. Nếu về thiệt hại thì phải bồi thường thiệt hại theo quy định của pháp luật.

Có thể nói rằng nghệ sĩ là người của công chúng, họ nổi tiếng, được nhiều người yêu mến, biết đến và thậm chí có cuộc sống sung túc, xa hoa là nhờ sự mến mộ của người hâm mộ. Thông thường thì các nghệ sĩ sẽ biết ơn người hâm mộ và họ luôn mong muốn những điều tốt đẹp nhất đến với người hâm mộ và muốn giữ gìn tình yêu, sự mến mộ đó càng lâu dài càng tốt để sự nghiệp của họ kéo dài và sống mãi với thời gian.

Còn đối với người hâm mộ, khi đã hâm mộ nghệ sĩ rồi thì nghệ sĩ làm gì họ cũng học theo. Từ kiểu tóc, đồ trang sức, đến thói quen sinh hoạt. Bởi vậy không cần nghệ sĩ phải thực hiện quảng cáo thì các “fan” hâm mộ cũng luôn thực hiện và làm theo, học theo thần tượng của mình.

Nếu nghệ sĩ quảng cáo những hàng hóa sản phẩm dịch vụ mà mình không hề biết đến, chưa từng sử dụng nhưng lại nói dối với công chúng là dùng rất tốt, rất hiệu quả thì đó là hành vi lừa dối khán giả, phản bội lại niềm tin của khán giả.

Bởi vậy, các nghệ sĩ, người của công chúng cần phải hết sức tỉnh táo, thận trọng và có trách nhiệm khi thực hiện các hoạt động quảng cáo. Cần phải kiểm tra thẩm định kỹ về mặt pháp lý cũng như trình tự, thủ tục, điều kiện quảng cáo, đặc biệt là quảng cáo trên các nền tảng mạng xã hội.

Trường hợp do lỗi vô ý hoặc vì một yếu tố cá nhân nào đó mà đã quảng cáo sai sự thật, vi phạm quy định về quảng cáo thì cần phải sửa sai, nhận trách nhiệm, xin lỗi trước công chúng và đó là một bài học đắt giá. Việc nhận lỗi của nghệ sĩ trong tình huống này là thể hiện văn hóa và trách nhiệm với cộng đồng, việc xin lỗi không làm cho họ tồi tệ hơn mà đó là một cách xử lý khủng hoảng truyền thông tốt nhất, cứu vãn danh dự, uy tín của mình.

Với các nghệ sĩ lựa chọn cách giải quyết khủng hoảng truyền thông bằng cách im lặng hoặc xóa nội dung quảng cáo mà không nói gì thì đó là những hành động sai lầm, chắc chắn họ sẽ mất đi một lượng “fan” hâm mộ đáng kể và các doanh nghiệp “làm ăn chân chính” sau này cũng sẽ không dám mời họ thực hiện các hoạt động quảng cáo. Hành động như vậy của họ chắc chắn sẽ ảnh hưởng đến uy tín, danh tiếng và sự nghiệp.