Nhìn lại chuyến thăm Triều Tiên của Chủ tịch Trung Quốc 14 năm trước

Chủ tịch Trung Quốc Hồ Cẩm Đào (ở giữa bên phải) và lãnh đạo Triều Tiên Kim Jong Il (ở giữa bên trái) thăm một nhà máy thủy tinh ở ngoại ô Bình Nhưỡng, tháng 10/2015. Ảnh: KCNA.

"Đến nay, chúng ta vẫn chưa thấy ông Tập dành sự quan tâm nồng nhiệt như vậy cho Kim Jong Un, người thua ông 31 tuổi, mặc dù họ đã gặp nhau bốn lần", Lee Seong Hyon, nhà phân tích tại Viện Sejong ở Hàn Quốc, so sánh mối quan hệ của các nhà lãnh đạo với những người tiền nhiệm của họ.

"Nhưng cả Trung Quốc và Triều Tiên đang tìm thấy điểm chung hơn bao giờ hết, được thúc đẩy bởi đối thủ chung của họ: Mỹ. Khi cuộc chiến thương mại giữa Bắc Kinh và Washington leo thang, giá trị địa chính trị của Triều Tiên đối với Trung Quốc chỉ tăng lên", ông nói với New York Times.

Chuyến thăm của ông Hồ Cẩm Đào không phải là chuyến thăm Triều Tiên đầu tiên của một nhà lãnh đạo Trung Quốc. Giang Trạch Dân, người tiền nhiệm của ông, đã tới thăm vào năm 1990 và năm 2001.

Nhà lãnh đạo Đặng Tiểu Bình đã đến thăm vào năm 1978. Ông trở lại vào năm 1982 cho sinh nhật lần thứ 70 của cố chủ tịch Kim Nhật Thành, người sáng lập Triều Tiên. Năm 1963, Lưu Thiếu Kỳ, lúc đó là chủ tịch Trung Quốc nhưng cũng là thuộc cấp của Mao Trạch Đông, đã ở đó 13 ngày, gặp gỡ ông Kim Nhật Thành.

Trung Quốc và Triều Tiên đã có quan hệ từ đầu thế kỷ 20, khi du kích hai bên cùng nhau chiến đấu chống lại thực dân Nhật Bản.

Sau thất bại của Nhật Bản trong Thế chiến II, Triều Tiên dưới sự lãnh đạo của Kim Nhật Thành, đã hỗ trợ Hồng quân của Mao Trạch Đông đánh bại Quốc dân đảng, buộc lực lượng này phải chạy đến Đài Loan. Trung Quốc sau đó đã gửi quân đội để giúp đỡ Triều Tiên trong Chiến tranh Triều Tiên 1950-53.

Dưới thời các nhà lãnh đạo cách mạng thế hệ đầu tiên như Mao Trạch Đông, Đặng Tiểu Bình và Kim Nhật Thành, Trung Quốc và Triều Tiên đã trao đổi các chuyến thăm cấp cao.

Nhưng đôi bên sau đó dần xa cách, đặc biệt sau khi ông Đặng mở cửa Trung Quốc cho đầu tư nước ngoài và bước ra thị trường toàn cầu vào cuối những năm 1970 và 1980, biến đất nước này trở thành một trong những nền kinh tế phát triển nhanh nhất thế giới. Triều Tiên mắc kẹt trong hệ thống kinh tế kế hoạch tập trung, bài bác cải cách kinh tế Trung Quốc là chủ nghĩa xét lại.

Ông Giang Trạch Dân (ở giữa bên trái) và ông Kim Jong Il (ở giữa bên phải) tại Bình Nhưỡng vào tháng 9/2001. Ảnh: KCNA.

Quan hệ càng nguội lạnh hơn khi Trung Quốc thiết lập quan hệ ngoại giao với Hàn Quốc vào năm 1992. Trong khoảng thời gian đó, những dấu hiệu đầu tiên cho thấy Triều Tiên đang bí mật chế tạo vũ khí hạt nhân xuất hiện, sau khi nước này mất nhiều bạn bè sau sự sụp đổ của Liên Xô.

Khi ông Hồ Cẩm Đào đến thăm Triều Tiên vào năm 2005, chương trình hạt nhân của Triều Tiên đang là tâm điểm của thế giới. Washington cáo buộc Triều Tiên bí mật điều hành chương trình làm giàu uranium và đình chỉ các lô hàng dầu nặng được hứa hẹn theo thỏa thuận phi hạt nhân hóa năm 1994.

Triều Tiên đã trục xuất các chuyên gia của Liên Hợp Quốc, những người đang theo dõi việc tuân thủ thỏa thuận đó, gỡ bỏ niêm phong khỏi các cơ sở hạt nhân và tuyên bố sẽ rời khỏi Hiệp ước Không phổ biến Hạt nhân.

Trung Quốc, khi đó cũng như bây giờ, là đồng minh lớn nhất của Triều Tiên. Tuy nhiên, ông Hồ Cẩm Đào đã từ chối ưu ái Triều Tiên bằng một chuyến thăm cấp nhà nước cho đến khi có tiến triển trong đàm phán 6 bên, cuộc đàm phán đa phương về chương trình hạt nhân Triều Tiên bắt đầu từ năm 2003 do Trung Quốc tổ chức.

Bước đột phá ngắn ngủi đạt được cùng thỏa thuận chung vào tháng 9/2005, trong đó Triều Tiên tuyên bố sẽ từ bỏ hoàn toàn chương trình hạt nhân. Đổi lại, Mỹ hứa viện trợ và bình thường hóa quan hệ, đồng thời từ bỏ mọi ý định xâm chiếm Triều Tiên.

Ông Hồ Cẩm Đào đáp lại Triều Tiên với chuyến thăm một tháng sau đó. Trong một bữa tiệc, ông miêu tả lợi ích của cải cách kinh tế đối với chủ nhà Triều Tiên, chỉ ra sự tăng trưởng đáng kinh ngạc của Trung Quốc kể từ cuối những năm 1970. Ông Kim Jong Il không cam kết "cải cách và mở cửa" cùng hướng với Trung Quốc nhưng hứa ở lại các cuộc đàm phán 6 quốc gia.

Tuy nhiên, Mỹ và Triều Tiên đã sớm bắt đầu tranh cãi về cách thực hiện thỏa thuận chung về phi hạt nhân hóa. Tháng 10/2006, chỉ một năm sau chuyến thăm của ông Hồ Cẩm Đào, Triều Tiên thử hạt nhân lần đầu tiên. Cuộc đàm phán 6 nước chính thức sụp đổ vào năm 2009, khi Triều Tiên tiến hành thử nghiệm lần thứ hai và phóng một tên lửa tầm xa.

Năm 2010, ông Kim Jong Il, người đã yếu đi từ một cơn đột quỵ năm 2008, đã đề nghị ông Hồ Cẩm Đào đến thăm Bình Nhưỡng một lần nữa để ông có thể giới thiệu con trai mình là Kim Jong Un, người vừa ra mắt như người thừa kế. Ông Hồ Cẩm Đào không tới và ông Kim Jong Il qua đời vào năm sau.

Kể từ đó, mối quan hệ giữa các nước láng giềng trở nên lạnh nhạt hơn. Triều Tiên đã thử nghiệm thêm bốn vũ khí hạt nhân kể từ năm 2009, cũng như các tên lửa đạn đạo xuyên lục địa đủ mạnh để đến Mỹ. Trung Quốc đã cùng Mỹ áp đặt các biện pháp trừng phạt ngày càng cứng rắn của Liên Hợp Quốc để đáp trả.

Ông Kim Jong Il (trái) và ông Hồ Cẩm Đào tại Bình Nhưỡng vào tháng 10/2005. Ảnh: Tân Hoa xã.