Trung Quốc dựa vào đâu để vượt Mỹ?

Cuộc đấu giữa "rồng" Trung Hoa và "đại bàng" Mỹ trong thế kỷ 21. Ảnh minh họa

Trang tin của Tập đoàn Xuất bản Minh Kính (Hong Kong) mới đây đã đăng bài viết của Hứa Nhất Lực - bình luận viên hàng đầu của kênh chứng khoán, Đài Truyền hình Trung ương Trung Quốc (CCTV) - phản biện trước nhận định nói trên của Viện Khoa học Trung Quốc.

Theo bình luận viên Hứa Nhất Lực, nếu xem xét một cách đơn thuần từ khía cạnh tổng sản phẩm quốc nội (GDP), việc Trung Quốc vượt Mỹ về kinh tế là chuyện đã được dự đoán. Đây không phải là nhận định riêng của Viện Khoa học Trung Quốc. Ngay từ tháng 8/2012, Thời báo Tài chính của Anh đã có quan điểm tương tự, khi cho rằng vào năm 2017, Trung Quốc sẽ vượt Mỹ trở thành nền kinh tế lớn nhất thế giới.

Song, có một điều đáng ngạc nhiên là Mỹ không hề lo lắng bị Trung Quốc đuổi kịp và vượt về kinh tế. Ngược lại, các nước Âu-Mỹ trở thành những người được lợi nhất từ sự trỗi dậy của kinh tế Trung Quốc, đặc biệt là Mỹ.

Nếu kinh tế thế giới chưa thoát khỏi sự ràng buộc vào đồng USD, Trung Quốc tiếp tục ở vị thế “người làm thuê cho Mỹ”. Sự ràng buộc vào đồng USD khiến Trung Quốc dùng vàng bạc thật để tạo ra sản phẩm, mang đi xuất khẩu và đổi lại những “đồng bạc xanh” được in ấn “vô tội vạ” của Mỹ. Nếu xuất phát từ khía cạnh này, việc Trung Quốc có thể vượt Mỹ về kinh tế hay không không phải là cốt lõi vấn đề và ưu thế về GDP của Trung Quốc là hoàn toàn vô nghĩa.

Cốt lõi của vấn đề là trong lịch sử có rất nhiều nước đứng đầu thế giới về GDP, nhưng cuối cùng không phải tất cả họ đều trở thành "bá chủ" thế giới. Trung Quốc vượt Mỹ, việc này có tính so sánh rất lớn với việc Mỹ vượt Anh cách đây 100 năm. Vậy Mỹ đã làm thế nào để soán ngôi vị bá chủ thế giới về kinh tế của Anh?

Thông thường, người ta cho rằng kinh tế Mỹ vượt Anh là cốt lõi của vấn đề Mỹ trở thành bá chủ kinh tế thế giới và đồng USD trở thành đồng tiền quốc tế. Nhưng thực tế là ngược lại. Ngay từ giữa thế kỷ 19, giá trị sản xuất công nghiệp của Mỹ đã vượt qua Anh. Nhưng có một điều dễ nhận thấy là gần 100 năm sau, Anh vẫn là nước dẫn dắt kinh tế toàn cầu. Phải tới sau khi Thế Chiến II kết thúc, Mỹ mới triệt để trở thành “đầu tàu" của thế giới mới.

Tại sao phải mất gần 100 năm sau khi vượt Anh về giá trị sản xuất công nghiệp, Mỹ mới trở thành đầu tàu kinh tế thế giới? Một điểm rất quan trọng là tuy Mỹ sớm vượt Anh về kinh tế, nhưng Anh vẫn không chịu nhường ngôi vị bá chủ thế giới vì được lợi từ vị thế chưa bị đánh đổ của đồng bảng Anh. Tới sau Chiến tranh thế giới thứ II, đồng USD mới thay thế vị trí của đồng bảng Anh. Khi đó, Mỹ mới thực sự trở thành bá chủ thế giới.

Tại sao đồng bảng Anh phải nhường ngôi vị cho đồng USD? Đó là bởi hai cuộc chiến tranh thế giới đã mang đến cho Mỹ cơ hội tích lũy thực lực. Nhiều năm chịu đựng khói lửa chiến tranh và phải tiêu tốn cho chiến tranh đã khiến một lượng lớn dự trữ vàng của Anh chảy ra bên ngoài, mang đến cho Mỹ thời cơ trỗi dậy. Hệ thống Bretton Woods lấy vàng làm cơ sở đã nhanh chóng được thiết lập, cơ hội xưng bá của Mỹ cũng xuất hiện.

Sau đó, thông qua gói viện trợ kinh tế trị giá 3,7 tỷ USD, Mỹ buộc Anh phải khôi phục việc tự do hoán đổi giữa đồng bảng Anh và đồng USD. Cùng với sự thỏa hiệp của chính phủ Anh, một thời gian sau, đồng bảng Anh phải đối mặt với tình trạng bị bán tháo với lượng lớn, đồng USD trở nên có quyền thế mạnh. Chỉ trong vài tháng, một lượng vàng trị giá hàng tỷ USD đã tháo chạy khỏi Anh. Hệ quả là đồng bảng Anh không còn đủ sức trở lại vị thế trước đó.

Mấy chục năm sau khi Mỹ trở thành bá chủ thế giới, địa vị này của Mỹ trên thực tế đã gặp phải sự thách thức của không ít quốc gia. Vào những năm 1980, không ít người cho rằng Nhật Bản đã thay thế Mỹ trở thành cường quốc kinh tế lớn nhất thế giới. Bước sang thập niên 1990, sự trỗi dậy của Khu vực sử dụng đồng euro (Eurozone) tương tự đã dẫn tới thái độ cứng rắn kiểu đối kháng với Mỹ và Mỹ coi các nước Eurozone là đối thủ mạnh.

Nhưng không đầy 10 năm sau, những viễn cảnh xán lạn khi xưa đã trở nên ảm đạm. Năm 1985, Mỹ bắt tay với 4 nước khác ký Thỏa ước Plaza can dự vào thị trường hối đoái, để đồng USD hạ cánh mềm. Đồng yên của Nhật Bản sau đó đã tăng giá liên tục trong 20 năm. Khi đồng yên tăng giá gần 70%, một lượng lớn tiền vốn đã chảy vào Nhật Bản. Dòng tiền này không chỉ chặn đứng đường xuất khẩu của ngành chế tạo, mà còn gây ra bong bóng kinh tế ở Nhật Bản.

Vào thời điểm trước và sau năm 1995, khi Mỹ ngừng can dự vào tỷ giá hối đoái của đồng USD, từ đỉnh cao kinh tế Nhật Bản đã rớt xuống vực sâu. Cái gọi là “phục hưng” và “vượt Mỹ”, thậm chí là “mua cả nước Mỹ” đã trở thành giấc mộng không thành.

Như vậy, có thể thấy Trung Quốc không phải là nước đầu tiên được cho là sẽ vượt Mỹ. Trước đó, Nhật Bản và châu Âu cũng được nhìn nhận một cách tương tự nhưng đều không thành công.

Vậy tại sao khi GDP của Mỹ vượt Anh, nước này lại thành công trong việc thực hiện giấc mộng bá chủ thế giới? Phải thấy rằng khi Mỹ vượt Anh đã xuất hiện hai điều kiện rất hiếm thấy. Một là khi đó thế giới mới vừa kết thúc hai cuộc chiến tranh, đồng USD đã tận dụng thời thế trở thành đồng tiền thế giới. Hai là trong các đồng tiền khi đó, vàng đã trở thành đồng tiền được mọi người công nhận.

Hai điều kiện này hiện nay rất khó hình thành. Một là trong bối cảnh cách mạng vũ khí hiện nay, không ai dám khinh suất phát động chiến tranh. Hai là vàng vốn là đồng tiền dự dữ quan trọng nhất, nhưng tầm quan trọng của nó lại bị các nước làm suy yếu vì lo sợ sự trở lại của chế độ bản vị vàng. Rõ ràng, sự thiếu hụt của hai điều kiện này sẽ khiến Trung Quốc gặp phải trở lực lớn hơn để vượt qua Mỹ.

Theo tác giả, Trung Quốc đã trải qua 30 năm tăng trưởng kinh tế với tốc độ cao. Môi trường đầu tư tiềm năng cũng không ngừng bộc lộ tiềm lực lớn để kinh tế Trung Quốc thăng hoa một lần nữa. Nhưng sự phình to của GDP không thể mang tới điều tốt lành hơn cho Trung Quốc trên thực tế.

Kinh tế Trung Quốc không phải đã bền chắc. Nếu nhìn thẳng vào mức độ tiêu hao năng lượng để tạo ra GDP của Trung Quốc, rõ ràng kiểu tăng trưởng GDP dựa vào đầu tư vốn, nhân lực, vật lực của Trung Quốc đã tự gây ra mầm họa. Lâu nay, mức độ tiêu hao năng lượng cho một đơn vị GDP của Trung Quốc luôn duy trì ở mức cao gấp 3-4 lần mức bình quân của thế giới. Sự trỗi dậy với tốc độ cao trong 30 năm của Trung Quốc không phải không bị trả giá.

Cùng trong khoảng thời gian 30 năm, Trung Quốc đã tiêu thụ 46% lượng thép, 16% lượng năng lượng và 52% lượng xi măng toàn cầu sản xuất, nhưng chỉ tạo ra chưa đầy 8% GDP toàn cầu. Cái gốc tăng trưởng của Trung Quốc không chỉ cho thấy tính bền vững của tăng trưởng sẽ phải đối mặt với thách thức. Trực tiếp hơn là trong bối cảnh đầu tư quá nóng, mầm họa của lạm phát và nợ nần cao sẽ trở thành điểm bùng nổ trong cuộc chiến tranh tài chính tương lai.

Xem xét ở góc độ này, việc chìm đắm một cách mù quáng trong ảo mộng “vượt Anh, đuổi Mỹ” là hành vi vô cùng ấu trĩ. Điều mà Trung Quốc cần không phải là ánh hào quang GDP, quan trọng hơn là quyền phát ngôn về kinh tế thế giới. Nếu không có quyền phát ngôn như vậy, Trung Quốc chỉ là công cụ chế tạo của Mỹ.

Trong bối cảnh Âu - Mỹ lũng đoạn về công nghệ, một nước Trung Quốc phát triển với tốc độ cao nhờ vào sự dịch chuyển của ngành chế tạo đã trở thành công xưởng giá rẻ của các nước Âu - Mỹ.

Năm 2008, Trung Quốc đã đứng vững trong cuộc khủng hoảng nợ dưới chuẩn, đóng góp không nhỏ khi tạo ra 956 tỷ USD doanh lợi của các doanh nghiệp Mỹ hoạt động ở nước ngoài trong khi doanh lợi của các doanh nghiệp trong nước Mỹ đạt được không đến 532 tỷ USD.

Như vậy có thể thấy doanh lợi mà các doanh nghiệp hoạt động ở nước ngoài của Mỹ đạt được lớn gấp 1,8 lần doanh lợi mà các doanh nghiệp trong nước của nước này đạt được. Xem xét ở góc độ số liệu sẽ càng thấy rõ. Mỗi một đồng USD chi cho sản phẩm do Trung Quốc chế tạo có 55 xu chảy vào vị trí làm việc của người Mỹ.

Rõ ràng trong bối cảnh này, Trung Quốc cần phải có quyền phát ngôn về kinh tế thế giới. Trước tiên, Trung Quốc phải thay đổi hình tượng “công xưởng thế giới” của mình. Trung Quốc phải giữ lại nhiều hơn lợi ích mang lại từ tăng trưởng GDP ở trong nước. Nếu muốn thực hiện việc này, quốc tế hóa đồng NDT là bước đi then chốt nhất, cho dù đồng tiền này nhất thời không thay thế được đồng USD làm đồng tiền thế giới.

Mấy năm trở lại đây, một số quốc gia đã kêu gọi mở rộng việc phát hành SDR (Quyền rút vốn đặc biệt - đơn vị tiền tệ quy ước của một số nước thành viên Quỹ Tiền tệ Quốc tế) làm bước quá độ. Nhưng bước tiến vẫn chậm chạp và đến chỗ nào cũng gặp cản trở. Nhìn lại cái giá phải trả trong quá khứ của đồng yên Nhật Bản, đồng euro và thậm chí là đồng bảng Anh trong cuộc đấu với đồng USD, Trung Quốc cần nhận thức rằng việc vượt Mỹ về GDP tuyệt đối không phải là cái gì đó đáng vui mừng. Đây mới chỉ là bước đi đầu tiên trong cuộc vạn lý trường chinh "đầy máu và nước mắt" mà thôi.