Lạ lùng ghế Kpan “khổng lồ” ở Tây Nguyên

Lạ lùng tục lệ khấn thần cây

Để tạc được chiếc ghế kỷ lục như thế, hàng trăm năm trước, người Êđê phải đẵn cây quý, bóc vỏ và với những dụng cụ thô sơ, họ dần chặt, phát tạo nên dáng ghế đồ sộ. Và khi có chủ nhà muốn làm ghế Kpan, đó là ngày vui của dân làng và được sự hỗ trợ tích cực từ phía cộng đồng.

Tìm hiểu về cội nguồn của những chiếc ghế Kpan, chúng tôi ghi nhận có rất nhiều điều thú vị, có phần huyền bí. "Chủ nhà làm ghế Kpan phải là người thế lực, giàu có. Vì quá trình làm ghế Kpan kỳ công, tốn kém lắm. Trước tiên phải chọn cây rừng cao to, đẽo tạc công phu mất nhiều ngày với sự hợp sức của thanh niên cả làng. Trong quá trình làm ghế, chủ nhà phải liên tục cúng, phải lo ăn uống cho những người phụ việc đến khi nào ghế Kpan được rước vào nhà mới thôi. Từ lúc chặt cây, tạc ghế rồi mang về nhà dài, mỗi công đoạn đều phải cúng lễ. Ghế càng dài, càng lớn thì chủ nhà phải cúng nhiều trâu, heo, gà và nhiều ché rượu cho Yang (thần linh) và để người làm ghế ăn uống”.

Ngay cả những chuyện liên quan đến quá trình đẽo tạc ra chiếc ghế khủng từ cây rừng khổng lồ cũng ly kỳ không kém. Với người Tây Nguyên, trong đó có người Êđê, đồng bào quan niệm con người được sinh ra từ cây rừng nên khi chết hồn của họ sẽ nhập vào bên trong thân cây. Từ quan niệm như vậy nên khi chặt cây để làm quan tài hay làm ghế Kpan để ngồi đánh chiêng trong nhà dài, mọi người phải tiến hành nghi thức cúng kiếng quan trọng.

Già làng Ama H’rin ở buôn A’ko Hdông, thành phố Buôn Mê Thuột cũng là người rất am tường chuyện ghế Kpan. Năm 1955, khi ấy còn là thanh niên trai trẻ, chàng trai Ama H’rin đã đưa vợ con rời cao nguyên M’Drak cằn khô đi tìm vùng đất mới. Khi phát hiện vùng rừng trù phú ở vùng ven Buôn Mê Thuột, Ama H’rin đã dừng chân, lập làng gọi là buôn A’ko Hdông, theo tiếng Êđê có nghĩa “buôn đầu nguồn con nước”.

Trong nhà của già Ama H’rin cũng có chiếc ghế Kpan lên nước bóng loáng. "Ghế Kpan chỉ dùng khi tiếp khách quý đến nhà vào những dịp lễ để đánh cồng chiêng. Để làm ghế phải chọn cây rừng gốc to, thân thẳng. Khi chọn được ngày lành thì làm lễ cúng xin phép Yang trú trong cây đó để hạ cây". Theo già Ama H’rin, có một điều lạ là người Êđê và nhiều tộc người khác ở Tây Nguyên không bao giờ đốn hạ cây gạo (còn gọi cây pơlang - biểu tượng vẻ đẹp Tây Nguyên) để làm áo quan hay ghế Kpan bởi niềm tin tuyệt đối rằng, gốc cây bông gạo là nơi trú ngụ của các vị thần chuyên mang lại những điều tốt lành cho dân làng.

"Muốn làm ghế trước tiên chủ nhà phải làm lễ cúng Yang rồi đi sâu vô rừng chọn cây. Chọn được rồi phải làm lễ cúng xin thần (Yang kyâo) đang trú trong cây đó cho chặt cây với bài khấn rất dài. Khấn xong rồi chủ nhà phải tự tay giết gà lấy máu bôi vào thân cây, chiếc rìu để đốn cây và sau đó thì những ai liên quan đến việc hạ cây làm ghế Kpan phải đi vòng quanh thân cây 7 lần trước khi hạ cây".

Tục cúng thần hạ cây kể trên khiến chúng tôi nhớ chuyện đến làng cổ Kon K’tu ở xã Đắk Rơ Wa thuộc phạm vi thành phố Kon Tum nửa năm trước. Khi hỏi về nghi thức chặt cây, cụ bà người Rơngao kể rất nhiều chuyện ly kỳ, trong đó có tục lệ bắt buộc là cho một đứa trẻ trần truồng đi quanh cây rừng sắp phải chặt. Tay cầm rìu, đứa trẻ thi thoảng chặt vào cây. Sau vài lần như thế đứa trẻ hoàn thành nhiệm vụ, đến lúc này những trai làng sẽ cùng nhau hạ cây. Căn nguyên của tục lệ lạ lùng này theo giải thích của cụ bà nhằm mục đích đánh lừa thần cây, để thần cây nhìn thấy đứa trẻ mà quên nỗi bực tức bị xúc phạm. "Mình chặt cây, các thần mất chỗ ở nên bực lắm. Để các thần không quở trách và vui lòng đi sang cây mới, ông cha bà mẹ, căn dặn phải làm như vậy".

Vốn xưa còn một chút này

Xuyên suốt 5 tỉnh ở Tây Nguyên với hàng chục dân tộc cư trú, chúng tôi biết được rằng chỉ người Êđê mới có tục đốn cây đẽo ghế Kpan dùng vui hội cồng chiêng, tiếp khách quý. Điều này càng tô đậm sự độc đáo, nét văn hóa khác biệt, đặc thù không lẫn vào đâu được.

Ghế Kpan lạ, nhiều ẩn ngữ sâu xa là thế nhưng thật đáng buồn từ vùng đất được mệnh danh "vương quốc ghế Kpan" nhưng nay những chiếc ghế dài được đẽo từ độc mộc quý như lim, trắc thối, gõ đỏ, giáng hương… đang trở nên là của hiếm ở vùng đất lắm núi nhiều rừng như Đắk Lắk. Điều này đồng nghĩa với việc ghế Kpan đang bị mai một đến thảm hại. Do rừng bị vặt sạch nhường chỗ cho "rừng" bắp, "rừng" cà phê nên cây rừng đại thụ không còn nữa. Cây không còn thì người Êđê bản địa lấy đâu gỗ quý để mà đẽo Kpan. Không những thế nhiều người lắm tiền đã xộc vào buôn làng hỏi mua ghế Kpan để thỏa cái thú sở hữu đồ độc. Vì hám cái lợi trước mắt mà nhiều lớp con cháu đã bán di vật của cha ông, bán niềm tự hào của buôn làng cho kẻ xa người lạ.

Bài đang đọc nhiều

Thú chơi ngông của đại gia Sài Gòn xưa

Sự thực ngôi đền bước chân vào là ...mất mạng

Ảnh hiếm về nhà máy thuốc phiện khủng ở Sài Gòn xưa