Trong phòng truyền thống của Cục Tình báo đối ngoại Nga ở Iasenevo có bức chân dung của một người phụ nữ trung niên. Bên dưới là chữ ký “Greta” và dòng chữ “nguồn thông tin quan trọng ở Scandinavia”.
Greta là ai?
Khi nói về một trong những chiến dịch thành bàng nhất của cơ quan nội gián Nga (trước đây là Liên Xô) ở vùng Scandinavia không thể không nhắc đến đóng góp của một người thuộc số những điệp viên xuất sắc nhất. Đó là người đã cung cấp cho Moscow những tin tức giá trị trong suốt 30 năm, hiếm có ai hợp tác được lâu như vậy với tình báo nước ngoài. Greta đã được tặng thưởng huân chương cao quý của Liên Xô - huân chương Hữu nghị các dân tộc. Tuy rằng huân chương đã không thể trao cho bà bởi trong trường hợp bị lộ thì nó sẽ trở thành chứng cớ không thể chối cãi.
 |
| Nữ điệp viên Greta (Gunvor Galtung Haavik ). |
Tên thật của Greta là Gunvor Galtung Haavik, người Na Uy. Bà được đánh giá là một trong những điệp viên sáng giá nhất của tình báo đối ngoại. Greta sinh năm 1912 tại thị trấn Odda trong một gia đình bác sỹ. Bà vào trường ĐH tổng hợp Oslo nhưng đã chuyển sang học khoa y tá và khi Na Uy bị quân Đức chiếm đóng vào năm 1940, bà làm y tá tại quân y viện ở thành phố nhỏ Bodo. Bà quan tâm đến nước Nga và đã tự học tiếng Nga, điều này đã phần nhiều quyết định số phận tương lai của bà. Vào năm 1942, có một bệnh nhân nhập viện, đó là một tù binh Xô Viết có tên Vladimir Koslov. Ông làm tại nhà máy chế biến cá, trước chiến tranh Vệ quốc là kỹ sư ở Leningrad. Bà gái Gunvor khi đó 30 tuổi đã yêu người đàn ông này và đã được ông đáp lại. Khi Vladimir cùng hai chiến hữu quyết định bỏ trốn thì bà giúp họ sang đất nước Thuỵ Sĩ trung lập. Sau chiến tranh Koslov đã trở về Leningrad còn Greta về Oslo và họ bặt tin nhau trong vài năm.
Tình yêu đến trọn đời
Gunvor quyết định cho dù thế nào cũng phải tìm được người mình yêu. Với vốn tiếng Nga thông thạo của mình, bà không mấy khó khăn để được vào làm việc tại Bộ ngoại giao Na Uy. Năm 1947, bà được cử đến Moscow với vai trò thư ký của ông đại sứ. Không lâu sau, bà lọt vào tầm ngắm của tình báo Xô Viết Lubianca. Về phía V.Koslov do từng là tù binh, rồi lại từ Thuỵ Sĩ về nước nên đã bị giám sát thường xuyên. Trong một buổi nói chuyện, ông đã kể về việc xảy ra tại Bodo và từ đó bắt đầu một bước ngoặt kịch tính trong cuộc đời của Gunvor - một nữ nhân viên khiêm nhường của sứ quán Na Uy.
Bà đã ra sức tìm kiếm Koslov ở Leningrad nhưng không thành. Sau đó bà đã bị chú ý bởi sự hợp tác với người lái xe của đoàn ngoại giao là Nikolai Pavluk, làm tại ban đại diện ngoại giao ở Moscow, đồng thời là nhân viên mật của tổ chức an ninh quốc gia. Tất nhiên là chuyện này đã được Pavluk báo cáo lại và sau đó Gunvor liền được đưa vào “khai thác“. Sau khi gặp bà, viên sỹ quan an ninh Moscow đã đề nghị bà hợp tác với tình báo Xô Viết và hứa tác động để bà được liên lạc với Koslov, còn nếu từ chối thì sẽ phái anh chàng đi Sibiri, Gunvor đồng ý ngay. Lúc đầu bà có bí danh hoạt động là “Vika”, sau đó đổi thành “Greta”. Người ta tổ chức cuộc gặp mặt cho Greta và V. Koslov, người bị buộc phải tham gia hoạt động với bí danh “ Viking” và cuộc gặp diễn ra tại một căn phòng bí mật của ban an ninh dưới sự giám sát chặt chẽ. Cuộc gặp cuối cùng của hai người là vào năm 1956, không lâu trước khi Gunvor trở về Oslo. Vài năm sau đó, Greta và Vinking có thư từ cho nhau thông qua “giám sát viên”. Sau đó thì thư từ Leningrad gửi đi thưa dần và đến năm 1976 thì dừng hẳn bởi Koslov đã lấy vợ và có hai con. Còn Gunvor thì không lấy chồng và vẫn chung thuỷ với mối tình đầu và duy nhất của mình. Trong một bức thư cuối cùng được chuyển đến cho Koslov năm 1976, bà viết: “Em có thể phản bội đất nước mình, nhưng không bao giờ phản bội anh và tình yêu của chúng ta”.
Hoạt động ở Na Uy
Gunvor làm việc cho tình báo Xô Viết rất tích cực. Sau khi trở về Oslo, bà có gần 300 cuộc gặp gỡ với các sỹ quan của ban tham mưu của KGB là những nhân viên của sứ quán Liên Xô, trong đó có các chỉ huy của Ban điệp vụ để trao cho họ thông tin mật. Trong số này có Victor Grusko sau trở thành cấp phó KGB (Cơ quan an ninh quốc gia Liên Xô). Ông đã viết trong cuốn sách “Số phận người điệp viên” của mình: “Chúng tôi đã chuyện trò 20 phút khi đi dạo trong rừng. Bà ấy đã trao cho tôi những tài liệu mật. Chúng tôi đánh giá cao sự đóng góp của bà, mặc dù trong suốt những năm đó quả là chúng tôi chưa bao giờ nhận được những tài liệu thật chấn động nhưng là ổn định và có liên quan đến những vấn đề chúng tôi quan tâm”. Thế rồi trong cuộc gặp gỡ với nhân viên sứ quán là A. Prisipalov gần ngoại ô Oslo vào chiều ngày 27/1/1977, Greta đã bị các điệp viên Na Uy bắt giữ. Prisipalov đã phản kháng nhưng cũng vẫn bị tịch thu chiếc phong bì có 2 nghìn cuaron (tức khoảng 300 nghìn USD thời đó) được giao cho điệp viên. Cũng nói thêm là Greta chưa bao giờ yêu cầu và không nhận một số tiền lớn của tình báo Xô Viết. Tuy vậy sau khi trình hộ chiếu ngoại giao thì Prisipalov được thả, nhưng sau đó không lâu thì 5 nhà ngoại giao Liên Xô đã bị trục xuất khỏi Na Uy. Greta khi đó đã 65 tuổi bị giam tại phòng cách ly tại thành phố Dramenn gần Oslo. Ngay trong những cuộc thẩm vấn đầu tiên bà thừa nhận đã làm gián điệp cho Liên Xô. Theo dự kiến, vụ xử án Greta sẽ được bắt đầu vào tháng 11 năm đó và bà có nguy cơ phải chịu mức án 21 năm tù giam. Tuy nhiên sau khi bị bắt vài tháng, vào ngày 5/8/1977, người ta đã tìm thấy Greta bị chết trong tù với chuẩn đoán là bị nhồi máu. Mãi 30 năm sau V.Koslov mới được biết về số phận bi thảm của người yêu cũ.
Bại lộ
Vì sao cơ quan phản gián Na Uy lại lần ra được Greta? Rất có thể đó là sự tình cờ. Một chuỗi những sự kiện đã xảy ra trước khi nữ điệp viên này bị phát giác. Ngay từ năm 1961, một nhân viên Ban điệp vụ KGB tại Phần Lan là Anatoli Golixun chạy sang Mỹ đã giao cho người Mỹ không ít tình báo viên Xô Viết. Hắn khẳng định rằng tại Na Uy có một con “chuột chũi” Xô Viết, chắc chắn là trong cơ quan tình báo.
Thoạt đầu người ta không chú ý đặc biệt đến tuyên bố này của kẻ đào tẩu. Nhưng sự việc đã khác hẳn khi người đứng đầu ban phản gián của CIA là James Englton tỏ ra rất sốt sắng trong việc điều tra sự thâm nhập của các điệp viên Xô Viết vào các cơ quan nội gián của các nước phương Tây. Hắn ta không bỏ qua chuyện này sau khi thông tin cho người đồng nghiệp Na Uy của mình là Asbor Briun. Sự nghi ngờ nhắm vào bà Ingheborg Liugren làm việc tại sứ quán Na Uy ở Moscow thay cho Gunvor. Sau khi về nước, bà này trở thành thư ký của chỉ huy ban tình báo quân sự Vilghenm Evang. Tháng 9/1965, Liugren đã bị bắt, tuy nhiên vụ án được dấy lên để chống lại bà đã gặp thất bại vì không có một bằng chứng thuyết phục nào về việc bà ta làm gián điệp cho Liên Xô. Chính vì vậy, việc xử án đã không thành.
Viện lẽ về mối quan hệ thân tình của Liugren với lái xe người Nga của sứ quán Na Uy ở Moscow và qua anh ta dường như Liugren đã được KGB tuyển mộ. Sau này mới rõ là Liugren đã không hợp tác với KGB mà là với CIA. Những người lãnh đạo là cơ quan nội gián - tình báo quân sự và cơ quan phản gián của cảnh sát là Briun và Evang đã bị bãi chức. Nhưng sau đó, khi Erhulf Tofte thay thế Briunn thì cơ quan phản gián Na Uy tiếp tục đào xới sự vụ. Hơn nữa lại có thêm sự khẳng định của những kẻ phản bội khác là Yuri Noxenko và Oleg Gordievxki về một “người phụ nữ nào đó ở sứ quán Na Uy tại Moscow”. Và thế là sự nghi ngờ được hướng vào Gunvor và bà đã bị theo dõi. Cũng như Liugren, Gunvor cũng làm việc tại sứ quán Na Uy ở Moscow và cũng biết tiếng Nga. Mặc dù tình báo Xô Viết đã dùng mọi cách để bảo vệ nữ điệp viên quý giá nhất của mình ở vùng Scandinavia khỏi bị lộ nhưng rất tiếc là đã không thành…
TIN BÀI LIÊN QUAN
Ngọc Bích (Theo báo Độc lập)