- Sau khi thất bại nặng nề ở Đại Việt năm 1258, đội quân Nguyên Mông do Hốt Tất Liệt cầm đầu đã huy động được một lực lượng rất lớn có tới hàng chục vạn quân, trong đó có cả số quân tan vỡ ở Chiêm Thành hòng tiến vào thôn tính Đại Việt.
[links()]
Hiểu rõ âm mưu xâm lược của quân Nguyên Mông
Để chuẩn bị cho đạo quân xâm lược, nhà Nguyên đã cung cấp lương thực, thực phẩm, thuốc men và thầy thuốc cho đội quân viễn chinh. Đưa quân nhiều, tướng giỏi chuẩn bị chu đáo mọi điều kiện, Hốt Tất Liệt tưởng có thể dễ dàng biến nước ta thành một tỉnh của đế quốc Nguyên Mông. Nhưng quân dân Đại Việt đứng đầu là Vương triều Trần không chịu khoanh tay chờ đợi quân giặc đến cướp nước.
Trong bao nhiêu năm đấu tranh ngoại giao, nhà Trần đã thấy rõ âm mưu của giặc và những năm về sau nhà Trần càng dự đoán cuộc chiến tranh xâm lược to lớn sắp xảy ra. Vì vậy, bề ngoài nhà Trần cố giữ quan hệ hòa hảo với Hốt Tất Liệt, nhưng bên trong ra sức chuẩn bị lực lượng, huấn luyện quân sĩ để đối phó. Vào những năm gần chiến tranh triều Trần đã xúc tiến một loạt những biện pháp nhằm đưa toàn quốc vào thế sẵn sàng chiến đấu.
Tháng 10 năm Nhâm Ngọ (1582), khi được tin trấn thủ Lạng Châu Lương Uất báo về là quân Nguyên đòi mượn đường sang đánh Chiêm Thành, nhưng thực ra là vào xâm lược nước ta. Vua Trần đã ra Bình Than, thuộc Trần Xá, mở hội nghị vương hầu bách quan.
 |
| Ảnh minh họa. |
Bình Than là tên sông
"Sông Bình Than, có tên khác là Bàu Than, Bài Than ở huyện Chí Linh, phát nguyên từ Xương Giang (sông Thương) đến sông Thị Cầu (sông Cầu). Hai nhánh hợp lưu chảy qua hai núi Chí Linh, Phả Lại" (theo bản Viễn Đông Bác cổ). An Nam chí nguyện lại cho biết "Núi Phả Lại... mặt kề Bình Than", "Sông Như Nguyệt (sông Cầu) thông với sông Bình Than", "Sông Thiên Đức (sông Đuống) dưới thông với sông Bình Than". Căn cứ những cứ liệu ấy, chắc chắn rằng sông Bình Than là sông Lục Đầu ngày nay. Trên tiếp nước sông Thương và sông Cầu, dưới tiếp nước sông Đuống. Xã Trần Xá ở gần nơi hợp lưu hai con sông, sông Thái Bình và sông Kinh Thầy ngày nay.
Cuộc họp này có mục đích "bàn kế hoạch đánh phòng" và chia quân giữ nơi hiểm yếu. Sở dĩ không họp ở Thăng Long, một phần triều Trần muốn tránh con mắt dò xét của quân Nguyên. Với mục đích bàn kế đánh giặc giữ nước, Hội nghị quân sự Bình Than có một ý nghĩa chính trị to lớn là làm cho chủ trương kháng chiến của triều đình thấm xuống khắp vương hầu bách quan, huy động được tất cả tầng lớp quý tộc tham gia kháng chiến.
Trong thời kỳ chuẩn bị đó, bài hịch tướng sĩ của Hưng Đạo Vương Trần Quốc Tuấn ra đời đã có tác dụng cổ vũ tinh thần tướng sĩ rất mạnh mẽ. Vương triều Trần đã nhận thức được sức mạnh của nhân dân qua cuộc kháng chiến lần thứ nhất 1258. Nên vào tháng Chạp năm Giáp Thân niên hiệu Thiệu Bảo thứ 6 (1285), thượng hoàng Thánh Tông đã triệu tập phụ lão trong nước về kinh đô Thăng Long, đặt tiệc ở thềm điện Diên Hồng hỏi kế đánh giặc. Trả lời cho câu hỏi của vua Trần là nên đánh hay không, các phụ lão đã đồng thanh hô "Đánh".
Ngay sau hội nghị quân sự Bình Than, quân đội triều đình đã gấp rút tập hợp lực lượng, huấn luyện quân sĩ. Các tướng lĩnh đã có những phương án tác chiến và kế hoạch đánh phòng. Sau đó vua Trần chỉ huy các vương hầu điều quân thuỷ, bộ ra tập trận. Tháng 8 năm Thiệu Bảo 6 (1284), quốc công Hưng Đạo Vương lại điều động tất cả các vương hầu đem quân đến Đông Bộ Đầu (từ dốc Hàng Than đến dốc Hoè Nhai phía trên cầu Long Biên ngày nay), tổ chức một cuộc tổng duyệt binh rất lớn ngay tại Thăng Long. Sau đó chia quân đóng giữ Bình Than (Lục Đầu ngày nay) và tất cả các nơi xung yếu. Các ải quan trọng như ải Chi Lăng, châu Thất Nguyên (Tràng Định, Lạng Sơn), ở Tuyên Quang, Tam Ai...
Như vậy, về mặt tinh thần và vật chất, vương triều Trần cũng như toàn quân, toàn dân đã chuẩn bị sẵn sàng đón đợi các cuộc tấn công xâm lược của đế quốc Nguyên Mông.