Trận đánh tàu Pháp trên sông Lô của du kích Chí Đám

Sau ngày toàn quốc kháng chiến (19/12/1946), Trung ương Đảng và toàn bộ lực lượng chủ lực của ta rút lên Việt Bắc. Sang năm 1947, Pháp chủ trương mở chiến dịch Việt Bắc Thu Đông nhằm tìm diệt cơ quan đầu não của ta. Tuy nhiên, ta đã dựa vào rừng núi và địa hình có lợi, phát triển phương thức chiến tranh du kích, tiêu hao, tiêu diệt lực lượng địch. Đã có nhiều trận chiến đấu được ta chủ động tổ chức rất hiệu quả, gây cho địch nhiều tổn thất.

Trong đó, trận phục kích do du kích xã Chí Đám (Đoan Hùng, Phú Thọ) phối hợp với lực lượng vũ trang Khu 10 đánh địch cơ động trên sông Lô, là một trong những trận đánh điển hình, thể hiện sự phối hợp ăn khớp giữa các lực lượng, nghệ thuật ngụy trang, nghi binh, lừa địch khéo léo, tài tình. Chiến thắng của trận phục kích đã góp vào chiến công chung cùng các lực lượng tham gia chiến dịch bẻ gẫy gọng kìm phía Tây của quân Pháp trong chiến dịch Việt Bắc Thu Đông 1947.

Thôn Lão Hoàng nằm sát bờ sông Lô, vùng đất trung du có nhiều cây lau, sậy, tre mọc trên các đồi, núi có độ cao trung bình 40 đến 50 mét, trong đó có núi Đán cao đột xuất tới 204 mét. Sát bờ sông có các cây si, cây đa, cây gạo rất to, có thể quan sát địch dưới sông. Ở phía nam của thôn, sông Lô chảy sát và ôm lấy một phần thôn.

Đội du kích xã Chí Đám có 36 người do Phùng Văn Sửu chỉ huy. Trang bị gồm 5 khẩu tiểu liên Sten và 50 quả lựu đạn, còn lại là súng kíp, mã tấu, chông, mìn. Đội du kích nhận lệnh cùng bộ đội xây dựng trận địa phục kích từ thôn Chí Đám đến thôn Ngọc Chúc, trận địa chính ở thôn Lão Hoàng. Đội hình chiến đấu được tổ chức thành ba bộ phận: Chủ yếu, chặn đầu, khóa đuôi (trận địa do bộ đội xây dựng). Đội du kích xã được chia làm hai bộ phận: Một bộ phận tham gia đánh địch trên hướng chính diện, một bộ phận nghi binh lừa địch.

Bộ phận chiến đấu được trang bị ba khẩu tiểu liên, một số lựu đạn, chông, mìn, cạm bẫy, có nhiệm vụ phối hợp với hai trung đội bộ đội chủ lực trên hướng chủ yếu, sẵn sàng hiệp đồng với các lực lượng khác tiêu diệt địch giữ vững trận địa. Bộ phận làm nhiệm vụ nghi binh lừa địch có nhiệm vụ làm thủy lôi giả bằng quả bưởi và nùn rơm, bố trí thành hai khu vực, tại bến bà Tam kéo ngang qua sông sang bãi Chảy thôn Hữu Đô. Du kích dùng rơm cuộn to cùng thủy lôi thật và một số quả bưởi thả nổi giữa sông, buộc tàu địch phải dạt vào bờ thôn Lão Hoàng, tạo điều kiện cho pháo binh bắn thẳng; tổ chức một tiểu đội du kích trang bị hai khẩu tiểu liên làm nhiệm vụ lừa địch trên tàu và máy bay trinh sát ở Hữu Đô (đối diện với thôn Lão Hoàng); bố trí nằm ở bãi nghi binh, mỗi bãi cách nhau 50m, dùng củi, lửa đốt cho cháy, gây nổ để thu hút máy bay địch về bãi đó, buộc tàu địch phải dạt sang bờ phía thôn Lão Hoàng để pháo binh tiêu diệt.

Khoảng 14 giờ đến 15 giờ, ngày 24/10/1947, 5 chiếc tàu địch có máy bay yểm trợ từ Tuyên Quang xuôi về lọt vào trận địa phục kích của ta. Khẩu cao xạ 75mm bắn 3 phát khiến chiếc ca-nô đi đầu trúng đạn và chìm ngay. Tiếp đó, ta chuyển sang bắn chiếc LCT, tàu trúng đạn bốc cháy kèm theo những tiếng nổ lớn, tàu chết máy và dạt vào bờ xã Hữu Đô rồi chìm dần cùng với số địch còn lại trên tàu. Số địch nhảy xuống sông sống sót vội bơi lên bờ. Ngay sau khi nổ súng, chiếc ca-nô đi sau quay mũi chạy trở lại Tuyên Quang. Hai chiếc còn lại cập bờ, đổ quân tiến vào thôn Lão Hoàng. Quân ta ở trận địa phục kích bẻ gẫy nhiều đợt tiến công của chúng, nhiều tên bị bắn chết ngay tại bờ sông.

17 giờ 30 phút, địch phải bỏ ý đồ tiến công, thu quân lên tàu chạy xuôi về thôn Ngọc Chúc thì bị lực lượng chặn đầu với một khẩu cao xạ 75mm và một khẩu sơn pháo 75mm bắn trọng thương phải chạy về bên xã Hữu Đô.

Sau hơn hai giờ chiến đấu, quân ta bắn chìm hai tàu chiến của địch và làm bị thương nặng hai chiếc khác. Gần 250 tên địch bị diệt, phá hủy nhiều vũ khí, đạn dược và bắt một số sĩ quan Pháp. Qua đây có thể khẳng định, chiến thắng dịch ở Lão Hoàng đã góp phần cùng chiến công chung của Sông Lô, bẻ gẫy gọng kìm phía Tây của quân Pháp trong chiến dịch Việt Bắc Thu Đông 1947.