Vào ngày 23/10/1888, Paul Gauguin gõ cửa ngôi nhà màu vàng nhỏ thuộc phía Nam thành phố French của Arles. Cánh cửa mở, Van Gogh chào đón vị khách mới tại số 2, Place Lamartine (ngôi nhà họa sĩ đã thuê cách đấy một năm). Họa sĩ Van Gogh thời gian này luôn ở trong tình trạng phiền muộn kéo dài nên thường rối loạn hành vi ứng xử. Có lúc ông điên loạn, có lúc lại đầy sáng tạo khi vẽ bức tranh phong cảnh về làng quê Pháp và những bức tranh hoa hướng dương nổi tiếng. Do cô đơn và tuyệt vọng nên ông hi vọng nhà và phòng vẽ mới sẽ giúp ông bớt phụ thuộc tài chính vào em trai ông Theo - một nhà buôn các tác phẩm nghệ thuật.
 |
| Chân dung của họa sĩ Van Gogh với chiếc tai bị thương. |
Cuối cùng, Gauguin đã chấp nhận lời nài nỉ về sống chung của Van Gogh ở tỉnh Provence. Hai người đã vẽ rất nhiều tranh sơn dầu và cùng nhau khám phá nhiều phòng tranh trưng bày và nhà thổ trong tỉnh Provence. Tuy nhiên, hai họa sĩ từ khi bắt đầu hợp tác đã có mối quan hệ “bão tố”. Hai bậc thầy của trường phái Hậu Ấn Tượng lại cãi nhau về những việc vặt và chi phí sinh hoạt như thời cùng ở chung phòng hồi đại học. Gauguin luôn cằn nhằn Van Gogh về sự bừa bộn trong phòng vẽ và phòng ngủ.
Ngôi nhà những tưởng là nơi hoàn hảo để sáng tạo nghệ thuật thì bây giờ chất chứa đầy những căng thẳng. Gaugin đã viết rằng: “Thời gian đối với tôi tưởng như dài cả một thế kỷ”. Gaugin đã tâm sự với bạn của ông rằng: “Vincent cư xử rất lạ”, “Tôi đang sống trong tình trạng căng thẳng tột độ”. Giữa tháng 12, Gauguin đã bày tỏ bức xúc của mình về những hành vi ngày càng kì quái của người chủ nhà Van Gogh trong bức thư viết cho Theo Van Gogh rằng: “Van Gogh và tôi không thể sống cùng nhau mà không có xô xát. Chúng tôi không hợp tính nhau và cả hai đều cần thoải mái khi làm việc”.
 |
| Chân dung của họa sĩ Paul Gauguin. |
Cuối cùng, trước lễ Giáng sinh hai ngày, Gauguin đã nói với Van Gogh về kế hoạch sẽ quay trở lại Paris của mình. Theo lời kể của Gaugin, ông rời nhà sau bữa tối. Khi ông đang đi bộ thì Van Gogh đột nhiên xuất hiện đằng sau ông và đe dọa ông với một lưỡi gươm trên tay. Rất may sau đó Gauguin đã trấn tĩnh được Van Gogh và ông quyết định thuê phòng khách sạn gần đó vì sự an toàn của bản thân.
Sau 9 tuần sống cùng Gauguin, Van Gogh phải ở một mình trong căn nhà trống rỗng. Bậc thầy mĩ thuật Hà Lan đã mong đợi Gauguin ở lại với ông, nhưng giấc mơ ấy đã sụp đổ. Trong cơn điên loạn, người họa sĩ đã lấy chiếc dao cạo sáng loáng cắt dái tai trái của mình. Do cắt trúng động mạch ở tai, nên vết thương chảy rất nhiều máu. Cuối cùng, người họa sĩ dịt vết thương bằng khăn ướt và băng bó vết thương. Ông cẩn thận gói mẩu tai vào trong một tờ báo, đội chiếc mũ nồi để che vết thương và đi tới một nhà thổ gần đó để gặp Rachel - cô gái điếm quen thuộc của ông. Theo nguồn tin của một tờ báo, ông đưa cho gái điếm ấy phần tai bị cắt của mình rồi nói: “Hãy bảo vệ vật này cẩn thận”. Rachel đã ngất xỉu khi mở tờ báo ra và Van Gogh loạng choạng trở về nhà.
 |
| Bức tranh "Yellow house" của Van Gogh ở số 2, Place Lamartine thuộc Arles, Pháp. |
Được nhà thổ thông báo, sáng hôm sau cảnh sát đã phát hiện ra Van Gogh trên giường trong tình trạng bất tỉnh và đang quấn trong chiếc chăn thấm đẫm máu. Ông đã được đưa đến bệnh viện địa phương và ở đây, ông nhiều lần xin gặp Gauguin nhưng người bạn của ông không bao giờ đến. Van Gogh nằm viện 2 tuần trước khi về nhà. Vết thương đã lành, ông lại tiếp tục vẽ, thậm chí ông còn mô tả lại chân dung của bản thân đang hút tẩu thuốc với băng quấn quanh đầu cho dù tâm trạng ông vui buồn thất thường và ông phải điều trị tại viện tâm thần gần một năm trước khi tự sát bằng súng vào ngày 27/7/1890 ở tuổi 37.
Trên đây là câu chuyện quen thuộc lý giải về cái tai bị cắt của thiên tài Van Gogh. Nhưng vài năm trở lại đây, một quan điểm mới được đưa ra, khiến những người yêu mến tài năng kiệt xuất của danh họa Hà Lan không khỏi giật mình.
Một nghiên cứu gần đây lại cho rằng, chính người bạn của ông - Paul Gauguin - đã cắt tai Van Gogh bằng một chiếc gươm. Hai nhà nghiên cứu người Đức Hans Kaufmann và Rita Wildegans là những người đã đưa ra quan điểm này trong cuốn sách có nhan đề: “Van Gogh's Ear: Paul Gauguin and the Pact of Silence”.
Tiết lộ này hoàn toàn phá vỡ niềm tin bấy lâu của mọi người rằng chính danh họa Hà Lan đã dùng dao cạo tự cắt tai mình trong tình trạng hoảng loạn tinh thần.
Lý giải cho quan điểm gây sốc này, hai nhà nghiên cứu Hans Kaufmann và Rita Wildegans cho rằng, rất có thể Van Gogh đã tự bịa ra câu chuyện tự cắt tai để bảo vệ cho người bạn của mình là Paul Gauguin. Họ đã tìm hiểu về các bức thư của hai danh họa cũng như dựa vào lời khai của các nhân chứng để đưa ra kết luận, rằng, Van Gogh và Paul Gauguin đã có một cuộc cãi vã và mọi chuyện chỉ kết thúc khi Paul dùng một thanh gươm cắt đứt tai danh họa Hà Lan. Hai người đã thỏa thuận sẽ giữ im lặng chuyện này và chỉ khai với cảnh sát rằng chính Van Gogh đã tự hủy hoại tai của mình. Danh họa Hà Lan làm vậy như một nỗ lực để níu kéo tình bạn với Paul Gauguin.
Có thể nói, sự thật về những gì xảy ra vào ngày 23/12/1890 vẫn còn là đề tài gây tranh cãi. Nhưng có một điều chắc chắn rằng, Van Gogh và Gauguin không bao giờ gặp lại nhau sau buổi tối định mệnh ấy.
Đàm Thị Lan (tổng hợp)