Mỹ rút khỏi hiệp ước INF: "Lý do to hơn mục đích"?

INF là hiệp ước vũ khí có tầm quan trọng đặc biệt, từng giúp ngăn chặn nguy cơ xung đột hạt nhân giữa hai cường quốc Mỹ và Liên Xô. Được ký tháng 12/1987 bởi Tổng thống Mỹ Ronald Reagan và Tổng thống Nga Mikhail Gorbachev, INF qui định hai nước phải giảm bớt số lượng tên lửa hành trình và tên lửa đạn đạo phóng từ mặt đất có tầm bắn trong khoảng 500-5.500km. Tuy nhiên, vì sao Tổng thống thứ 45 của Mỹ lại có bước đi mạo hiểm rút khỏi một hiệp ước quan trọng như INF?

Đài BBC và kênh truyền hình CNN đã viện dẫn một dẫn bài bình luận của Cố vấn An ninh Quốc gia Mỹ John Bolton hồi năm 2011, thời điểm trước khi những vi phạm của Nga được nhắc tới. Trong bài xã luận này, ông Bolton nói rằng Mỹ cần từ bỏ hiệp ước INF vì Iran đang theo đuổi các chương trình tên lửa đầy tham vọng. Mặc dù ông Bolton nói rằng bài xã luận không nhất thiết thể hiện các chính sách mà ông theo đuổi kể từ khi tham gia chính quyền Tổng thống Trump, song ông không ngừng chỉ trích cái mà ông coi là sự vi phạm chủ quyền của Mỹ.

“Tôi cho rằng cố vấn gia Bolton nhiều khả năng đứng sau quyết định của Tổng thống Trump. Điều này rất hợp lý khi ông Bolton không ủng hộ các thỏa thuận và hiệp định đa phương, nhất là những thỏa thuận mà ông coi là kìm kẹp sự tự do hành động của Mỹ”, nhà phân tích John Kirby chia sẻ, đồng thời cho rằng ông Bolton đang bắt đầu khẳng định mình ở Hội đồng An ninh Quốc gia và để dấu ấn cá nhân về vấn đề này.

Có một chi tiết đáng lưu ý là cả Bộ Ngoại giao Mỹ và Lầu Năm Góc đều không đưa ra bất kỳ tuyên bố nào về việc Mỹ rút khỏi INF sau tuyên bố của Tổng thống Trump. Trong khi đó, ông Bolton lại có kế hoạch thảo thuận về hiệp ước này với giới chức Nga trong chuyến công du Moskva vừa qua.

Hiệp ước INF cũng bảo vệ các đồng minh châu Âu của Mỹ và đánh dấu một bước ngoặt giữa Mỹ và Nga tại tâm điểm cuộc chạy đua vũ trang thời Chiến tranh Lạnh. Thiếu tướng Hải quân John Kirby, một chuyên gia phân tích quân sự và ngoại giao của CNN, giải thích rằng hiệp ước này “không nhằm giải quyết mọi vấn đề với Liên Xô” mà “nhằm tạo sự ổn định chiến lược ở mức độ nào đó đối với châu Âu”. Vì vậy, các đồng minh châu Âu của Mỹ chẳng hề vui vẻ gì về tuyên bố rút khỏi INF của Tổng thống Trump, ông nói. Ngoại trưởng Đức Heiko Maas chỉ trích quyết định của ông chủ Nhà Trắng, khi cho rằng “điều này gây ra những vấn đề khó khăn đối với Đức và châu Âu”.

Nhiều quan chức châu Âu khác nhớ lại “cuộc khủng hoảng tên lửa châu Âu” xảy ra những năm 1980, khi Liên Xô triển khai tên lửa SS-20 ở các nước là thành viên của Hiệp ước Warsaw. Sự kiện này đã gây ra sự rạn nứt chính trị ở châu Âu liên quan tranh cãi liệu có nên ủng hộ Mỹ triển khai tên lửa đạn đạo hai tầng có mang đầu đạn hạt nhân để đáp trả Liên Xô hay không. Mặc dù NATO chỉ trích Nga vi phạm hiệp ước song liên minh coi INF đóng vai trò “thiết yếu” đối với an ninh xuyên Đại Tây Dương.

Trong khi đó, liên hệ về hồ sơ hạt nhân Iran và Triều Tiên hiện nay, CNN dẫn lời chuyên gia Kirby cho rằng quyết định trên của ông Trump sẽ có thể “hủy hoại uy tín của Mỹ trên bàn đàm phán” trong nỗ lực cắt giảm kho vũ khí tên lửa và hạt nhân của Bình Nhưỡng và Tehran.

Có những yếu tố khác có thể tác động tới quyết định của Tổng thống Trump. Đây là hiệp định song phương giữa Washington và Moskva. Trung Quốc không tham gia ký kết hiệp định, cho nên Bắc Kinh có thể phát triển các tên lửa tầm trung mà không bị hạn chế gì.

Theo một bài viết khác của CNN, quân đội Trung Quốc đã và đang trải qua quá trình hiện đại hóa từ năm 1987, đầu tư hàng tỷ USD vào việc mua sắm và phát triển vũ khí mới. Một lĩnh vực mà Trung Quốc đầu tư mạnh tay những năm qua là phát triển tên lửa.

Giới chức chính quyền Washington cho rằng hiệp ước INF đặt Mỹ vào thế bất lợi vì Trung Quốc không phải chịu bất kỳ hạn chế nào về việc phát triển tên lửa hạt nhân tầm trung ở Thái Bình Dương. Đồng thời, hiệp ước trên cũng không cho phép Mỹ phát triển vũ khí mới. Năm 2017, Tư lệnh Bộ chỉ huy Thái Bình Dương - Đô đốc Harry Harris - thông báo trước Quốc hội Mỹ rằng gần 95% lực lượng tên lửa của Trung Quốc vi phạm INF nếu họ là một bên ký kết hiệp ước này.

“Vấn đề này đáng quan tâm vì Mỹ không có năng lực tương ứng vì nghĩa vụ phải tuân thủ INF với Nga”, ông Harris nói trước Ủy ban quân lực Thượng viện Mỹ. Ngoài ra, trong số giới tướng lĩnh cấp cao của Mỹ chỉ trích INF còn có Thượng nghị sĩ đảng Cộng hòa Tom Cotton. “Trung Quốc đang phát triển tên lửa vì họ không chịu ràng buộc bởi hiệp ước này. Tôi lâu nay kêu gọi Mỹ cân nhắc xem liệu hiệp ước INF vẫn phục vụ lợi ích quốc gia của chúng ta hay không”, Thượng nghị sĩ Cotton nêu rõ trong một tuyên bố được CNN trích dẫn.

Bản thân Tổng thống Trump cũng đã ám chỉ điều này khi giải thích lý do rút khỏi INF. Ông nói: “Trừ phi là Nga đến chỗ chúng ta, Trung Quốc đến chỗ chúng ta, tất cả họ đều đến và nói, ‘Hãy để chúng ta trở nên khôn ngoan, không ai trong chúng ta phát triển những thứ vũ khí đó’, thế nhưng nếu Nga đang phát triển, Trung Quốc đang phát triển còn chúng ta lại chịu bó buộc với cái thỏa thuận này, thật là không thể chấp nhận được”.

Đài RFI nhận định rằng Mỹ lo ngại Trung Quốc có thể triển khai các loại tên lửa đạn đạo không sợ bị khống chế vì nước này không ký kết INF. Loạt tên lửa DF và HN của Trung Quốc có tầm bắn đến 15.000km và như vậy có thể bắn tới lãnh thổ Mỹ. Theo chuyên gia về Mỹ Lưu Vệ Đông, làm việc tại Học viện Khoa học Xã hội Trung Quốc, quyết định trên của Chính quyền Tổng thống Trump sẽ giúp cho quân đội Mỹ tự do phát triển cũng như triển khai các loại vũ khí thông thường và hạt nhân trong khu vực.