Bộ trưởng Thăng nên chấn chỉnh gì ở hàng không Việt?

Nhân đây, TS Trần Đình Bá – Hội Khoa học kinh tế Việt Nam, có bài viết phân tích nguyên nhân của những thực trạng này. Kiến Thức xin trích đăng bài viết của TS Trần Đình Bá (Tiêu đề bài viết do TS đặt):

Hàng không là một loại hình vận tải cao cấp, hiện đại, tiên tiến có tốc độ cao, tiết kiệm thời gian nhất song Hàng không Việt hiện nay rơi vào tình trạng chậm chuyến, dồn chuyến, hủy chuyến với những số liệu giật mình tới mức Bộ trưởng Đinh La Thăng đã tuyên bố “sẽ không xin lỗi thay Hàng không" và sẽ có cuộc họp chính thức với Cục Hàng không Việt Nam liên quan đến vấn đề này.

Thị phần hàng không và nghịch lý doanh nghiệp

Theo Cục Hàng không Việt Nam (HKVN), tính đến hết tháng 5, tỷ lệ chậm, hủy trên tổng số chuyến bay của các hãng hàng không là 25% trong khi cùng kỳ năm ngoái là 16%. Như vậy tính trung bình cứ 4 chuyến bay lại có một chuyến bị chậm hoặc hủy.

Theo tổng kết 6 tháng đầu năm cũng do Cục HKVN công bố, VJA có tỷ lệ chậm hủy chuyến cao nhất với 51%, tiếp theo là Jetstar Pacific với 50%, Vietnam Airlines có tỷ lệ hoãn hủy thấp nhất: 14%. Còn tại Công ty bay dịch vụ hàng không (VASCO) là 17%.

Vì tình trạng này nên hiện nay vận tải hàng không chỉ đảm đương được 0,3% thị phần hành khách, hàng hóa và bị xếp cuối bảng trong 5 loại hình vận tải (đường bộ, đường thủy nội địa, hàng hải, đường sắt rồi mới đến hàng không), trong khi quản lý khai thác một lượng tài sản trên 70 tỷ USD về hạ tầng, nhân lực và phương tiện.

"Cái chết" đã được báo trước?

Mọi loại doanh nghiệp muốn làm ăn có lãi phải tính được chính xác bài toán hiệu quả kinh tế giữa đầu vào - đầu ra, chi phí nhiên liệu nhân công, hao mòn thiết bị máy móc. Hàng không còn có đặc thù riêng cũng quan trọng nhất là bài toán hiệu quả kinh tế đường bay. Vậy nhưng nó lại đang “chết lâm sàng", ngay cả với những "ông lớn" khỏe nhất.

Nguyên nhân là do đội ngũ tiến sỹ chuyên gia kinh tế của Cục HKVN, của các cơ quan quản lý, chuyên viên kinh tế VNA và các hãng khác như VJA, JVA...tính không đúng bài toán hiệu quả kinh tế đường bay nên cứ tưởng có lãi nhưng sự thực là thua lỗ nặng nề. Chỉ riệng đường bay thẳng HN – TP HCM, nhóm chuyên viên kinh tế cao cấp VNA tính tiết kiệm được 9 phút, Cục HKVN tính chỉ tiết kiệm 2,5 phút nên cùng nhau rút ra kết luận là “bay vòng kinh tế hơn bay thẳng”. Sự thật khi tính toán bằng toán học cao cấp thì đường bay đó lãng phí tới 26 phút bay với máy bay có tốc độ nhanh nhất là Boeing 777. Như vậy, tính bình quân đường bay này lãng phí tới 25% chí phí sản xuất. Đường bay HN - Cần Thơ cũng lãng phí 28,1%, Đường bay HN - Phú Quốc lãng phí 38%.

Trong hoạt động sản xuất kinh doanh, lãi ròng chỉ đạt khoảng 5-10% chi phí sản xuất là điều mơ ước, vậy mà hầu hết các đường bay nội địa nước ta lãng phí tới 25% chi phí sản xuất thì không lỗ mới là chuyện lạ!

Lãnh đạo một doanh nghiệp hàng không đã chua xót trước báo giới: “Chúng ta đang bó tay nhìn hàng không thua lỗ. Không thể có thị trường lành mạnh khi mà tất cả các hãng tham gia đều thua lỗ. Nếu không có cơ chế tháo gỡ thì sớm hay muộn các hãng hàng không nội địa sẽ yếu đi và không đủ sức cạnh tranh".

Con số lãng phí quy đổi về thời gian lãng phí trên bầu trời tính ra trên 25.000 giờ bay, gần bằng với tuổi thọ sử dụng của một chiếc máy bay Airbus A330 thời giá hiện nay là 175 triệu USD. Như vậy mỗi năm hàng không “đốt" gần một chiếc máy bay trị giá 150 triệu USD, kèm theo đó là lãng phí trên 60.000 tấn nhiên liệu, 25.000 giờ bay phải thuê phi công ngoại , chi phí cho tiếp viên, nhân viên bay... Như vậy, HKVN đã “đốt” trên 300 triệu USD mỗi năm vốn liếng của tất cả các hãng hàng không trên đường bay nội địa . Điều này cũng lý giải vì sao đường bay quốc tế có lãi trong khi đường bay nội thua lỗ nặng nề.

Trong 6 tháng có tới 500 vụ vi phạm an toàn hàng không, trong đó có hàng trăm sự cố kỹ thuật do đội bay 90 chiếc đã bước vào thời kỳ phải “đại tu” nhưng thiếu tiền, thiếu thiết bị thay thế nên đã xảy ra hàng trăm vụ trễ chuyến, hủy chuyến do trục trặc kỹ thuật như nổ lốp, xì lốp, rơi lốp, trục trặc hệ thống dưỡng khí … Càng hủy chuyến, chậm chuyến các hãng hàng không càng rơi vào cảnh “lỗ chồng lỗ".

Đã đến lúc phải đổi mới Cục Hàng không

Bài toán kinh tế quyết định sự sống còn của các doanh nghiệp hàng không. Đã đến lúc các doanh nghiệp phải “tự cứu mình" bằng việc hạch toán lại toàn bộ bài toán hiệu quả kinh tế đường bay.

Phải nhìn thẳng vào sự thật để thấy rằng chính Cục HKVN không chịu đổi mới, vẫn còn tư duy trì trệ của thời bao cấp, áp dụng công nghệ đường bay của những loại máy bay “bà già" trên những đường bay thời “Bảo Đại" và “công tử Bạc Liêu" trước 1945.

Trước thực trạng nhức nhối này, Bộ trưởng GTVT đã yêu cầu phải làm rõ nguyên nhân chủ quan, khách quan và có giải pháp khắc phục đồng thời báo cáo Bộ chậm nhất vào ngày 11/7 tới. “Hiệu quả kinh tế đường bay” là thuốc chữa đặc trị. Hy vọng Bộ trưởng GTVT Đinh La Thăng phải quyết liệt đổi mới hàng không như đã từng làm ở “Bộ Đường sắt” mới có thể hy vọng cứu được sự nghiệp hàng không nước nhà.