Theo tín ngưỡng của người dân Việt Nam ta nói chung đặc biệt là người dân Nam bộ nói riêng, thường có phong tục thờ thần, hầu như mỗi vùng đất đều có một vị thần thành hoàng- người có công trong việc khai khẩn, gìn giữ vùng đất đó. Vì vậy cứ đến những ngày đầu năm, tùy theo phong tục cụ thể là nhân dân trong vùng tổ chức lễ cúng (cúng đình) hay còn gọi là lễ hội Kỳ Yên.
 |
| Nghi thức dâng hương, đọc văn tế tại Lễ Kỳ Yên, Đình thần Thanh An, xã Thanh An, huyện Hớn Quản, tỉnh Bình Phước. |
“Kỳ Yên” tức là cầu an, Lễ Kỳ Yên chính là nghi lễ cầu cho “mưa thuận gió hòa, quốc thái dân an”. Theo phong tục mỗi nơi, thường tổ chức lễ Kỳ Yên trong 3 ngày, gồm 2 phần: lễ và hội. Tuy mỗi nơi tổ chức có thể khác về giờ, ngày tháng, thứ tự và chi tiết, nhưng thường thì các lễ Kỳ Yên phải được tiến hành trang trọng ở một ngôi đình, đền, miếu…
 |
| Lễ rước sắc - Lễ hội Kỳ Yên Đình thần Hòn Chông, xã Bình An, huyện Kiên Lương, tỉnh Kiên Giang. |
 |
| Lễ rước Linh vị các bậc tiền nhân, anh hùng dân tộc – Lễ hội Kỳ Yên, đền Vĩnh Bình, huyện Gò Công Tây, tỉnh Tiền Giang. |
Trong phần lễ có các nghi thức rước sắc thần về đình; dâng hương, dâng rượu, dâng trà và đọc bài văn tế cầu nguyện và cảm tạ các thần Thành Hoàng, Tiên hiền, Hậu hiền, thần Nông, thần Hổ, ông Nam Hải, bà Ngũ Hành… đã phù hộ cho dân làng có được cuộc sống ấm no, hạnh phúc. Ở lễ Kỳ Yên, phần lễ chiếm phần rất quan trọng và được tổ chức rất trang nghiêm, những người đứng ra tế lễ hoặc tham gia vào nghi thức tế lễ, thường là những bậc cao niên, người có chức sắc, hoặc có uy tín trong cộng đồng dân cư.
 |
| Người dân và du khách tham dự phần hội của Lễ Kỳ Yên, Đình thần Vĩnh Mỹ, xã Vĩnh Mỹ A, huyện Hoà Bình, tỉnh Bạc Liêu. |
 |
| Người dân và du khách hào hứng xem biểu diễn múa Lân tại Lễ Kỳ Yên, Đình Phước Kiểng, thị trấn Hiệp Phước, huyện Nhơn Trạch, tỉnh Đồng Nai. |
Tuy nhiên điều làm nên nét đặc sắc của các lễ hội Kỳ Yên cũng phải kể đến phần hội. Phần hội ở đây thường gồm các chương trình múa lân, múa rồng, các trò chơi dân gian… Người dân đến với lễ Kỳ Yên, ngoài mục đích cầu phước, cầu tài, cầu lộc, cầu thọ, còn là dịp ôn lại truyền thuyết lịch sử ông cha ta khai hoang xây dựng và bảo vệ nước, đồng thời được thỏa sức thưởng thức các chương trình nghệ thuật như hát bội, cải lương … Tuy nhiên trong ngày lễ Kỳ Yên hát xướng văn nghệ không chỉ để giải trí bình thường mà cũng mang nội dung nghi lễ riêng biệt. Chương trình văn nghệ phải có nội dung đạo lý, kết thúc có hậu.
 |
| Xây chầu đại bội tại Lễ hội Kỳ Yên thượng điền, đình Bình Thủy, TP Cần Thơ. |
Chẳng hạn hát bội hay hát tuồng trong ngày Kỳ yên hầu hết đều gồm ba tiết mục: Khai chầu đại bội, hát tuồng và tôn vương, hồi chầu. Tiết mục cuối cùng mang tính chúc tụng. Tiết mục đầu tiên mang tính nghi lễ như tẩy uế, thử trống và đánh ba hồi trống khai tràng. Hát tuồng cũng thường có ba màn hát: hai màn đầu có thể là cảnh loạn lạc, người trung bị gian thần hãm hại, vua bị tiếm quyền. Nhưng màn cuối cùng bắt buộc chính nghĩa phải thắng gian tà. Trong các màn diễn hát thường có một vị chức sắc của đình, hoặc người có uy tín trong cộng đồng cầm chầu là người thay mặt thần, thay mặt khán giả khen chê bằng tiếng trống.
 |
| Biểu diễn hát bội tại Lễ Kỳ Yên, Đình Bình Lập, TP Tân An, tỉnh Long An. |
 |
| Biểu diễn hát bội tại Lễ Kỳ Yên, Đình Chí Hòa, Quận 10, TP HCM. |
Ngoài ra ở một số nơi, Lễ hội Kỳ Yên cũng là là dịp để mọi người thi thố tài nghệ, sự khéo léo thông qua các vật phẩm cúng tế, trưng bày được kết bằng hoa quả, cây lá, sản vật địa phương… có một số nơi ngày Kỳ yên còn là dịp giới thiệu các loại trái cây đầu mùa… hay có nơi còn tổ chức đua ghe, đua xuồng, triển lãm gia súc, gia cầm… Đặc biệt, các bữa tiệc trong ngày lễ Kỳ yên ở Nam bộ chỉ mang tính liên hoan, chiêu đãi, hoàn toàn không có chuyện ăn nhậu say sưa gây mất an ninh trật tự.
 |
| Lễ hội Kỳ Yên tại đình đình thần Thoại Ngọc Hầu, thị trấn Núi Sập, huyện Thoại Sơn, tỉnh An Giang được địa phương tổ chức thành ngày Lễ hội Văn hóa truyền thống huyện Thoại Sơn. |
Hiện nay trên địa bàn các tỉnh Nam bộ có đến hàng trăm ngôi đình thần, đền miếu. Hàng năm các nơi này hầu hết đều tổ chức lễ Kỳ Yên rất trang trọng, thu hút đông đảo nhân dân quanh vùng quy tụ về tham dự.
Lễ Kỳ Yên vốn dĩ mang 2 ý nghĩa, vừa tưởng nhớ những vị tiền nhân có công khai phá vùng đất Nam bộ vừa cầu mong có một cuộc sống no đủ. Đây là một nét sinh hoạt văn hóa dân gian đặc sắc cần được bảo tồn, duy trì và tạo điều kiện phát triển.
Lê Vũ