Ngôi nhà sàn cổ lợp cọ, tường trát đất trộn rơm của họa sĩ Nguyễn Mạnh Đức nằm sâu trong một con ngõ nhỏ ở đường Bưởi. Ngoài cổng xếp một hàng tượng phật bằng sắt hoen gỉ, trong cổng gần 100 con chó đá cổ với những hình thù rất sinh động ngồi chỗm chệ theo hàng lối.
Họa sĩ Nguyễn Mạnh Đức bảo, đàn chó đá có nhiệm vụ... giữ nhà. Ối người khi nghe nói vậy thì bảo anh dở hơi, hâm nặng. Thế nhưng, với giới họa sĩ thì họ biết rằng, Nguyễn Mạnh Đức là một người hiểu biết cực kỳ sâu sắc về văn hóa "nuôi" và thờ chó đá của người Việt. Nguyễn Mạnh Đức không những là tay buôn nhà sàn nổi tiếng miền Bắc mà còn là tay sưu tầm chó đá cổ số một của nước ta.
Cố nhà văn Kim Lân (cha của họa sĩ Nguyễn Mạnh Đức) hồi trẻ luôn "nuôi" mấy con chó đá, con thì gác cổng, con gác cửa nhà, thậm chí gác cả phòng ngủ. Mấy anh chị em nhà họa sĩ Nguyễn Mạnh Đức mê chó đá từ khi còn bé tí tẹo cũng bởi vì thế.
 |
| Họa sĩ Nguyễn Mạnh Đức bên chú chó đá cổ. |
Bố mải viết văn, viết báo, mẹ đi làm, mấy chị em chỉ biết chơi đùa với chó đá. Thậm chí còn cưỡi chó đá đến nhẵn bóng cả lưng nó. Chính vì hình ảnh con chó đá lặn vào tâm hồn tuổi thơ nên anh có ấn tượng rất sâu về nó.
Hồi về các vùng quê sáng tác, thấy người nông dân đem chó đá quẳng ra bờ sông, bờ ruộng, vứt chỏng chơ ngoài vườn, anh thấy thương cho nó, nên bỏ dăm ba đồng ra mua rồi khuân về bày kín vườn. Đám buôn đồng nát thấy lão họa sĩ này thích sưu tầm chó đá nên hễ thấy người dân bỏ đi là nhặt về đem bán cho anh. Giá mỗi con chỉ dăm chục ngàn.
Gặp con chó đá đẹp, đám đồng nát gạ gia chủ bán bằng được dù với giá cao. Tất nhiên, Đức "nhà sàn" thấy chó đá đẹp, cổ thì dù có bán nhà cũng phải mua bằng được, chứ không đành lòng để người ta đem... nung vôi. Cứ cần mẫn sưu tầm như vậy, nên có thời điểm khắp trong nhà ngoài ngõ, sân vườn nhà họa sĩ Đức chỉ thấy toàn... chó đá. Giới họa sĩ là những người thích "nuôi" chó đá nhất, và nếu cần thì chỉ việc "alô" cho Đức "nhà sàn" là muốn bao nhiêu cũng có.
Còn nhớ, năm 2000, họa sĩ Nguyễn Minh Thành mở triển lãm có tên "Bữa tiệc", đã phải mượn 300 con chó đá của Đức "nhà sàn". Triển lãm này gây tiếng vang khá lớn vì lạ mắt, độc đáo. Triển lãm đã dựng lại một nền văn hóa "nuôi" chó đá cổ xưa của người Việt. Hàng trăm con chó đá với những khuôn mặt biểu cảm khác nhau cùng chung vui trong một bữa tiệc.
Sau triển lãm ấy, Nguyễn Minh Thành thì nổi tiếng, còn Nguyễn Mạnh Đức thì hốt bạc. Bởi vì, triển lãm kết thúc, số chó đá ấy đã bán hết veo. Mỗi con bán được vài triệu, con đẹp thì bán được với giá vài chục triệu, bằng mảnh đất ven nội thành Hà Nội thời bấy giờ.
Cũng từ đấy, Đức "nhà sàn" bận tối mặt, tối mũi từ sáng đến đêm, lang thang hết miền quê này đến miền quê khác, rồi tạo dựng cả một đường dây mua bán đồng nát chuyên thu mua chó đá của người dân khắp vùng Bắc Bộ. Ai cần bao nhiêu chó đá cũng có, từ con cổ đến con mới tinh, từ con giống y hệt đến con thô mộc, từ con có già vài chục ngàn đến con có giá vài chục triệu, Đức "nhà sàn" cũng đáp ứng được tuốt.
Số lượng chó đá anh sưu tầm rồi bán cho anh em họa sĩ, cho các nhà doanh nghiệp, cho những người thích "nuôi" cho đá phải đến vài ngàn con. Tuy nhiên, hầu hết người ta chỉ mua một hoặc hai con để chôn trước cửa nhà, trước cửa cơ quan, còn đại gia đình nhà họa sĩ Nguyễn Mạnh Đức, gồm ông anh họa sĩ Thành Chương và bà chị - họa sĩ Nguyễn Thị Hiền thì mỗi người "nuôi" đến vài trăm con trong nhà.
Được biết, chị Hiền hiện đang "nuôi" khoảng 400 con, còn họa sĩ Thành Chương thì xếp không biết bao nhiêu chó đá ở cái “biệt phủ” rộng mênh mông của mình trên Sóc Sơn. Từ gốc cây, cột đá, từ mảnh vườn, góc sân, cửa lớn, cửa bé đều có một vài con chó đá sứt mẻ, lên vết rạn thời gian ngồi chễm chệ. Thậm chí, trước miếu thờ Thiên, tôi đếm đến 30 con, ngồi gác cổng, với đủ vẻ mặt khác nhau, con mếu máo, con nghệt mặt, con xí xớn, con cười toe toét rất sinh động.
Theo họa sĩ Nguyễn Mạnh Đức, lịch sử của nước ta là chiến tranh, giặc dã liên miên, rồi người chết vì đói kém, bệnh tật, vì oan nghiệt... do vậy con người luôn sống trong hoang mang, lo sợ. Để có được cảm giác an tâm thì họ nuôi con chó để nó giữ nhà. Nhưng con chó bình thường thì chỉ coi giữ được phần dương, còn muốn canh giữ phần âm thì phải "nuôi" chó đá. Do vậy, người ta đẽo một con chó đá và chôn trước cổng hoặc cửa nhà. Người miền Bắc thường có tính lo toan nhiều nên mới "nuôi" chó đá, còn người miền Nam thì không có phong tục này.
Xưa kia, ở hầu hết các công trình như cổng làng, cổng chùa, đình, thậm chí cả đầu những chiếc cầu, cống… các cụ già đều chôn chó đá để trấn trạch. Nhiệm vụ của chó đá là xua đuổi tà ma, yêu quái vào nhà quấy nhiễu, xua đuổi bệnh tật, mang đến tài lộc cho gia chủ. Chính vì nó có ý nghĩa như vậy nên một số người am hiểu văn hóa cổ của dân tộc thường tặng nhau con chó đá với ý nghĩa mang lại nhiều tài lộc. Một số doanh nghiệp mua chó đá của Nguyễn Mạnh Đức để bày biện trong những ngày khai trương, hoặc chôn nó ở trước cổng cơ quan.
Con chó đá không những mang ý nghĩa tâm linh sâu sắc mà nó còn có ý nghĩa về mặt thẩm mỹ. Chính vì vậy, giới kiến trúc và giới họa sĩ rất mê chó đá – con vật giản dị, mang đậm hồn quê, chứ không phải sư tử hay rồng phượng. Có con chó đá bày biện trong nhà, ngoài vườn, kiến trúc ngôi nhà sẽ trở nên hài hòa và mang những nét văn hóa độc đáo.
Ngày xưa, nhìn vào con chó đá ngồi ở cổng là người ta có thể nhận biết gia đình đó là giàu có, sang hèn ra sao. Những nhà giàu, có thế lực, am hiểu phong tục thường thuê thợ khéo đục chó đá to lớn, giống chó thật, cổ đeo cả chuông, khánh. Những trọc phú thì thường chơi chó gốm, đẹp, to, dữ dằn, bệ vệ, thể hiện sự giàu có về vật chất. Đức "nhà sàn" cũng như đại gia đình anh thì chỉ thích loại chó đá mà dân chúng "nuôi". Loại chó đá này chỉ mang dáng dấp của con chó chứ không thật giống. Để làm ra nó, người ta không cần có lý thuyết, mô hình gì, chỉ cần vài đường đục đẽo đơn giản cho ra hình dáng.
Khi xây nhà, người ta thường tự đục đẽo lấy, do vậy, mỗi con chó đá mang một dáng dấp, hình dạng khác nhau. Người đẽo chó đá có tính cách như thế nào thì nó biểu hiện ra con chó đá như vậy. Mỗi gương mặt con chó đá có một đời sống khác nhau rất sinh động: con bệ vệ, oai phong, con tham ăn, tham uống, con yếu đuối, hiền lành, con dữ dằn, ma mãnh, con lo âu, sợ hãi, con vui vẻ, hoan hỉ... Những con chó đá bình dân này rất tự nhiên, không theo quy ước gì và do vậy nó mang tính cách điệu rất cao. Chó đá gần gũi, đơn giản, gắn với đời thực chứ không thần thánh hóa như những con nghê đá, sư tử đá, rồng đá thường thấy trưng bày ở nhà giàu ngày nay.
Mời quý độc giả xem video Chuyện lạ cá uống bia (nguồn Youtube):
Theo VTC News