Vì sao dự án đường Hồ Chí Minh chậm gần 2 năm, chưa nối thông toàn tuyến?

Thừa ủy quỵền của Thủ tướng Chính phủ, sáng 24/5, Bộ trưởng Bộ Giao thông vận tải (GTVT) Nguyễn Văn Thể đã báo cáo Quốc hội về tình hình thực hiện Nghị quyết số 66/2013/QH13 và kế hoạch triển khai dự án đường Hồ Chí Minh giai đoạn tiếp theo.

Dự án đường Hồ Chí Minh là Dự án quan trọng quốc gia (Dự án), được Quốc hội thông qua chủ trương đầu tư theo Nghị quyết số 38/2004/QH11 năm 2004. Dự án có điểm đầu tại Pác Bó (Cao Bằng), điểm cuối tại Đất Mũi (Cà Mau), dài 3.183 km, tuyến chính dài 2.499 km, nhánh phía Tây dài 684 km; đi qua 28 tỉnh, thành phố.

Dự án dự định sẽ thông tuyến vào năm 2010. Tuy nhiên, để phù hợp với nguồn lực và thực tế triển khai, năm 2013, Quốc hội đã thông qua Nghị quyết số 66/2013/QH13 (sau đây gọi là Nghị quyết) để điều chỉnh một số nội dung và giải pháp nhằm tiếp tục thực hiện có hiệu quả chủ trương đầu tư xây dựng đường Hồ Chí Minh.

Đây là các nghị quyết về tuyến đường được mang tên Chủ tịch Hồ Chí Minh, tuyến đường có ý nghĩa hết sức quan trọng về chính trị, kinh tế - xã hội, quốc phòng, an ninh, xóa đói, giảm nghèo, gắn liền với lịch sử xây dựng, bảo vệ Tổ quốc, đặc biệt là đã góp phần làm nên thắng lợi của cuộc chiến tranh chống Mỹ cứu nước.

Theo Nghị quyết số 66/2013/QH13 đến năm 2020 hoàn thành nối thông tuỵến từ Pác Bó (Cao Bằng) đến Đất Mũi (Cà Mau) quy mô tối thiểu 2 làn xe với chiều dài khoảng 2.744 km. Đến nay, đã hoàn thành 2.362 km đạt 86,1% và khoảng 258 km tuyến nhánh; đang triển khai 211 km; còn lại khoảng 171 km chưa bố trí được nguồn vốn.

Theo Bộ trưởng Thể, tổng mức đầu tư các dự án thành phần (DATP) để nối thông tuyến đường Hồ Chí Minh (giai đoạn 2 làn xe) là 99.170 tỷ đồng. Các DATP đã và đang đầu tư có tổng mức đầu tư 88.400 tỷ đồng. Căn cứ vào nhu cầu, nguồn vốn đã bố trí để đầu tư các DATP là 79.022 tỷ đồng. Trong đó, giai đoạn đến năm 2020 đã bố trí 62.316 tỷ đồng (nguồn vốn ngân sách nhà nước 43.728 tỷ đồng, nguồn vốn ngoài ngân sách 18.588 tỷ đồng).

Giai đoạn 2021 – 2025 đã cân đối bố trí 16.706 tỷ đồng vốn ngân sách nhà nước phân bổ cho Bộ GTVT và 1.600 tỷ đồng ngân sách trung ương hỗ trợ địa phương thực hiện đoạn Đoan Hùng - Phú Thọ.

Hiện nay, công tác quyết toán được thực hiện tuân thủ theo các quy định của pháp luật, hướng dẫn của Bộ Tài chính, cơ bản đáp ứng tiến độ yêu cầu, cụ thể: Đoạn từ Hòa Lạc (Hà Nội) đến Tân Cảnh (Kon Tum) dài 1.350 km (giai đoạn 1) đã phê duyệt quyết toán năm 2016; Đối với các DATP còn lại, công tác quyết toán được thực hiện ngay sau khi hoàn thành bàn giao đưa vào sử dụng.

Đến nay, đã phê duyệt quyết toán toàn bộ 35 DATP đã đưa vào khai thác dài 859 km bảo đảm tiến độ theo quy định; còn 05 DATP dài 153 km đang hoàn thiện thủ tục để quyết toán.

Thẩm tra Dự án, ông Lê Quang Huy, Chủ nhiệm UB Khoa học, công nghệ và môi trường (KH,CN&MT) nhận định: Qua quá trình giám sát, UB KH,CN&MT nhận thấy Chính phủ đã tích cực chỉ đạo các bộ, ngành, địa phương có liên quan nỗ lực tổ chức triển khai thực hiện Nghị quyết. Công trình đường Hồ Chí Minh đã từng bước phát huy hiệu quả, góp phần phát triển kinh tế - xã hội, bảo đảm quốc phòng, an ninh, góp phần xóa đói, giảm nghèo. Tuy vậy, đại diện UB KH, CN&MT cũng thẳng thắn chỉ rõ, đến nay Dự án vẫn chưa hoàn thành nối thông toàn tuyến từ Pác Bó (Cao Bằng) đến Đất Mũi (Cà Mau) theo yêu cầu của Nghị quyết.

Cơ bản nhất trí với Tờ trình của Chính phủ, nhưng, UB KH,CN&MT nhận xét, đối với phân kỳ đầu tư đến năm 2020, Dự án chưa đạt yêu cầu nối thông toàn tuyến từ Pác Bó (Cao Bằng) đến Đất Mũi (Cà Mau) với quy mô 2 làn xe. Theo Tờ trình của Chính phủ, đến hết năm 2020 còn 6 đoạn với tổng chiều dài khoảng 279 km chưa triển khai, trong đó mới cân đối bố trí vốn cho 3 đoạn với tổng chiều dài 108 km, dự kiến hoàn thành trong giai đoạn 2021-2025.

Đối với phân kỳ đầu tư sau năm 2020, một số đoạn đường Hồ Chí Minh được quy hoạch là đường cao tốc Bắc - Nam phía Tây; một số đoạn đi trùng cao tốc Bắc - Nam phía Đông, triển khai đầu tư một số đoạn theo giai đoạn phân kỳ; một số đoạn tuyến khác đã được đưa vào kế hoạch đầu tư công trung hạn giai đoạn 2021 - 2025.

Theo Tờ trình của Chính phủ, đến năm 2021, Dự án đã được triển khai hoàn thành khoảng 2.362 km/2.744 km, đạt 86,1% và khoảng 258 km tuyến nhánh; đang thực hiện 211 km; chưa bố trí vốn để triển khai thực hiện 171 km còn lại để nối thông toàn tuyến đường Hồ Chí Minh, bao gồm 3 đoạn: Chợ Chu - Ngã ba Trung Sơn; Đoan Hùng - Chợ Bến và Rạch Sỏi - Bến Nhất - Gò Quao - Vĩnh Thuận.

UB KH,CN&MT nhận thấy, trong 5 năm (2017-2021), Dự án được triển khai đã chậm gần 2 năm so với yêu cầu hoàn thành các dự án thành phần và nối thông toàn tuyến với quy mô 2 làn xe theo quy định tại khoản 4 Điều 2 của Nghị quyết và chưa rõ thời gian kết thúc.

Thẩm tra về nguồn vốn thực hiện Dự án, UB KH,CN&MT cho biết, theo quy định tại khoản 5 Điều 2 của Nghị quyết, cơ cấu nguồn vốn và dự toán từng dự án thành phần do Chính phủ thẩm định, phê duyệt và báo cáo Ủy ban Thường vụ Quốc hội theo kế hoạch năm. Tuy nhiên, qua giám sát Ủy ban KH,CN&MT thấy rằng, nhiệm vụ này chưa được thực hiện đầy đủ và cụ thể.

Bên cạnh đó, theo UB KH,CN&MT, tờ trình của Chính phủ chưa làm rõ: cơ sở xác định tổng nhu cầu vốn đầu tư để nối thông toàn tuyến, trong khi Nghị quyết của Quốc hội không quy định tổng mức đầu tư của toàn bộ Dự án; thứ bậc ưu tiên bố trí vốn cho các dự án thành phần trong kế hoạch đầu tư công trung hạn giai đoạn 2021-2025; “đoạn Cổ Tiết - Chợ Bến có nằm trong phạm vi đường Hồ Chí Minh cần hoàn thành theo Nghị quyết của Quốc hội hay không và có đề xuất cụ thể về bố trí vốn cho đoạn tuyến này” theo Kết luận của Ủy ban Thường vụ Quốc hội; việc tuân thủ các nguyên tắc theo quy định của Luật Đầu tư công và các Nghị quyết của Quốc hội.

Ngoài ra, số liệu nguồn vốn đã phân bổ cho Dự án giữa Tờ trình của Chính phủ và Báo cáo của Bộ Kế hoạch và Đầu tư còn chưa thống nhất. Vì thế, UB KH,CN&MT đề nghị giải trình, làm rõ những vấn đề nêu trên.