Xuyến chi là cây mọc dại ven đường, khắp bờ bụi và các bãi đất trống. Nhiều vùng gọi đây là cây hương đồng gió nội bởi nó gắn với những mảnh đất thanh bình ở miền quê.
Theo tìm hiểu, cây hoa xuyến chi có tên khoa học là Bidens pilosa, thuộc họ cúc Asteraceae. Chúng phân bố ở nhiều nơi trên thế giới. Tại Việt Nam, cây này có ở cả 3 miền. Hoa xuyến chi có cánh mềm mại, mỏng manh. Vào mùa hè, những bông xuyến chi được cắm vào lọ tạo cảm giác bồng bềnh, tô điểm thêm không gian sống.
Hoa xuyến chi nở vào mùa hè
Hoa xuyến chi đã quá quen thuộc, nhưng ít ai biết được rằng ở một số tỉnh miền Bắc và miền Trung, lá non và ngọn non của hoa xuyến chi được sử dụng để làm món ăn thường ngày. Theo đó, rau xuyến chi được dùng để xào tỏi và nấu canh, hương vị thơm ngon, hấp dẫn.
"Ở quê mình từ xưa các bà các mẹ đã dùng ngọn và lá non để xào và nấu canh. Nhưng trước khi chế biến phải luộc bỏ nước đầu, sau đó rửa lại bằng nước lã. Những người lần đầu ăn rau xuyến chi sẽ thấy hơi nồng, nhưng ăn quen thì sẽ "nghiện", chỉ thấy vị ngọt và bùi. Bây giờ, rau xuyến chi còn được dùng để nhúng lẩu, làm gỏi thịt...", chị Minh Phương (ở thành phố Vinh, Nghệ An) chia sẻ.
Rau xuyến chi lúc mới ăn có vị nồng, nhưng ăn quen sẽ thấy có hương vị hấp dẫn
Theo chị Phương, hiện nay ở chợ thỉnh thoảng cũng có người mang rau xuyến chi ra bán theo mớ, 10.000 đồng/mớ. Nếu mua theo cân sẽ có giá khoảng 40.000 đồng/kg.
Một số tỉnh phía Bắc, rau xuyến chi cũng được dùng để chế biến món ăn. Chị Ngọc Anh (ở Ninh Bình) cho hay: "Cây xuyến chi có thể ăn được nhưng chỉ phần ngọn, lá và thường phải hái lúc còn non, sơ chế bằng cách luộc để hết vị ngái, ăn có vị bùi và hơi giòn, có thể xào với thịt bò hoặc nấu canh đều ngon. Bây giờ lên thành phố không có cơ hội được thưởng thức món ăn dân dã này, nhưng thỉnh thoảng về quê thấy có người bán ở chợ mình đều mua về để đổi món gia đình và để nhớ lại hương vị của tuổi thơ".
Ngoài làm thành món ăn, thân, ngọn và lá, hoa xuyến chi sau khi phơi khô còn được dùng như một thức uống làm thanh mát cơ thể. Trà hoa xuyến chi có vị thơm và khá dễ uống, nhiều gia đình luôn có sẵn hoa xuyến chi phơi khô dùng để mời những vị khách từ phương xa thay cho chè xanh hay trà. Cho một chút hoa xuyến chi đã phơi khô vào cốc, sau đó đổ nước sôi vào rồi tráng qua một lượt trà để loại bỏ bớt bụi và phần nhị hoa, rồi đổ nước vào lần hai, chờ khoảng 5 phút cho trà ngấm và sau đó mọi người có thể thưởng thức được thức uống đặc biệt này.
Trong y học cổ truyền, cây hoa xuyến chi có vị mát, cay, tốt cho gan, dạ dày và ruột già. Phần thân cây hoặc rễ dùng làm thuốc, có tác dụng thanh nhiệt, giải độc, lợi tiểu, cầm máu, đồng thời có thể điều trị viêm họng cấp tính và viêm nha chu, viêm kết mạc, chảy máu do chấn thương...
H.A