Quảng Bình là mảnh đất cằn cỗi, nắng gió quanh năm, rất ít cây phù hợp để làm nông nghiệp, duy chỉ cây khoai lang là có thể thích nghi tốt với khí hậu nơi này. Do đặc điểm thổ nhưỡng, nhiều người nhận xét khoai lang được trồng ở đây ngọt và bùi hơn so với khoai lang trồng ở các nơi khác.
Người dân địa phương cho biết trước đây khi cuộc sống còn khó khăn, ngoài ăn khoai thay cơm hay cắt phơi khô làm khoai xéo, họ còn nghĩ ra món khoai deo để dành ăn "cứu đói" lúc bão lũ hay mất mùa đói kém.
Từ món ăn dân dã của người nghèo, những năm gần đây, khoai deo trở thành đặc sản nổi tiếng khắp nơi.
Khoai deo từng là món ăn của người nghèo, nay nổi tiếng khắp nơi
Các công đoạn làm khoai deo cũng khá đơn giản, củ khoai sau khi thu hoạch được ủ ngoài trời nắng to bằng chăn bông để rũ hết đất cát, sau đó tiếp tục được bảo quản ở nơi khô ráo để không bị mọc mầm. Khi khoai bớt căng mọng người ta đem luộc và lột vỏ. Khoai được cắt dọc thành nhiều lát mỏng, có độ dày chừng 1cm, xếp đều lên giàn để phơi.
Chị Thành (người có kinh nghiệm 20 năm làm khoai deo) cho hay, khoai dùng để làm khoai deo là giống khoai lang đỏ trồng ở đất cát trắng do có vị ngọt và mềm. Còn khoai lang trồng ở đất thịt, tuy kích thước to hơn nhưng khi ăn sẽ cảm thấy nhạt và cứng.
Khoai được phơi 10-12 nắng cho đến khi chuyển sang màu cánh gián là đạt chất lượng. Nếu gặp những trời ngày âm u không có nắng, khoai sẽ được đưa vào lò sấy.
"Tháng 9 đến tháng 3 năm sau là lúc khoai lang đỏ vào mùa. Người dân sẽ căn thời điểm thời tiết có nắng để thu hoạch. Khoai trồng ở xã Hải Ninh, huyện Quảng Ninh là ngọt và đậm hương vị nhất. Cứ mỗi củ khoai tính từ khi còn tươi cho đến lúc thành khoai deo mất chừng một tháng và trải qua nhiều công đoạn. Trong suốt quá trình chế biến khoai, nếu không may vấp phải một trận mưa, mẻ khoai đó coi như mất trắng", chị Thành nói thêm.
Khoai deo Quảng Bình đúng chuẩn là loại có màu vàng cam hoặc màu men cánh gián, rời nhau, khô ráo và bề mặt láng bóng. Chị Thành lưu ý du khách khi mua khoai deo cần nhìn kỹ vào bên trong bao bì để tránh mua phải khoai deo để lâu hoặc bảo quản không đảm bảo.
Khoai đươc phơi dưới cái nắng 40 độ, chứng 10-12 nắng là thành khoai deo
Trên thị trường, khoai deo Quảng Bình được bán với giá từ 150.000-170.000 đồng/kg. Nhiều người tìm mua khoai deo để tìm về hương vị của tuổi thơ hoặc mua về làm quà cho người thân, bạn bè.
"Quê mình ở Nghệ An, hồi còn bé cũng ăn khoai xéo, khoai deo cứu đói nhưng khi lớn lên thì món ăn này bị lãng quên. 2 năm trước, trong một chuyến du lịch tới Quảng Bình, mình thấy có bán khoai deo nên mua ăn thử. Khi ăn món này, đầu tiên bạn sẽ thấy hơi cứng, hơi khó nhai một chút, nhưng cứ từ từ nhấm nháp mới nhận thấy cái ngọt, cái thơm. Hương vị thơm dịu, tuy khoai khô nhưng lại dẻo như mạch nha", bạn Hoàng Lan (hiện đang sống ở TP.HCM) chia sẻ.
Không chỉ lạ miệng, khoai deo còn có nhiều lợi ích với sức khỏe, như cải thiện tình trạng bệnh tiểu đường, giúp hỗ trợ bệnh nhân tăng huyết áp, tốt cho hệ tiêu hóa.
H.A