Với hình thái có nhiều đặc điểm giống bọ xít, nhiều người đã bắt sâu ban miêu sử dụng làm thực phẩm. Hệ quả là nạn nhân tử vong do các chất kịch độc có trong sâu ban miêu. Chất kịch độc đó là gì, phân biệt sâu ban miêu và bọ xít như thế nào?
Sâu ban miêu lại tưởng nhầm là bọ xít
Mới đây, ông Trương Thanh S. (59 tuổi ở Hà Trung, Thanh Hóa) cùng một cụ ông 70 tuổi khác đều bị đau bụng, nôn, tiêu chảy sau bữa ăn bọ xít nhưng thực chất là ăn sâu ban miêu. Khi nhập bệnh viện tỉnh Thanh Hóa cấp cứu thì một bệnh nhân đã tử vong do suy thận, còn ông S. được chuyển lên Trung tâm Chống độc, Bệnh viện Bạch Mai trong tình trạng thở nhanh, cô đặc máu, suy thận, suy gan, suy tim, tình trạng nhiễm trùng nặng, rối loạn đông máu mức độ nặng, giảm tiểu cầu, đông máu rải rác lòng mạch... Dù đã được cứu chữa nhưng sau 13 tiếng thì bệnh nhân còn lại cũng tử vong.
GS.TSKH Vũ Quang Côn, Chủ tịch Hội Côn trùng học Việt Nam cho biết, sâu ban miêu khi nhìn dọc thân, chúng có bộ cánh như bộ áo của thầy cúng nên người ta gọi đó là con thầy cúng. Ban miêu có nhiều loài, nhưng phổ biến nhất là ban miêu đen. Đây là loài ăn lá, tàn phá cây cối ác liệt. Có khi cả một vạt rừng chỉ sau một đêm sâu ban miêu tấn công đã trở nên xơ xác, trụi lá. Sâu ban miêu là loài chứa rất nhiều chất độc, các chất độc này nếu con người tiếp xúc phải, nhẹ thì gây rộp da, bỏng, nặng thì có thể tử vong.
Cũng theo GS.TSKH Vũ Quang Côn, sâu ban miêu có đầu hình tim, có rãnh dọc ở giữa, râu đen hình sợi. Thân có 11 đốt, giữa đầu và thân có một chỗ thắt lại. Phía trên 2 cánh màu đen có các chấm màu vàng hoặc màu đỏ nhạt, hoặc thân màu vàng với các điểm hay các dải ngang màu đen. Sâu ban miêu thường sống trên các cây đậu, do đó còn có tên là sâu đậu, hoặc sống trên các cây độc khác như cây cà độc dược. Để phân biệt được sâu ban miêu hay bọ xít thì chỉ cần quan sát, nếu con bọ xít có tam giác ở lủng và có vòi thì sâu ban miêu không có. Sâu ban miêu thì thân màu đen, đầu màu đỏ. Vì có nhiều chất độc nên trong Đông y, người ta sử dụng sâu ban miêu như một vị thuốc trị bệnh.
Chất độc không bị phân hủy ở nhiệt độ cao
TSKH Vũ Quang Côn cho hay, thành phần hóa học gây độc trong sâu ban miêu là cantharidin. Thông thường chỉ con đực mới có thể bài tiết cantharidin và truyền sang con cái vào mùa sinh sản, con cái sẽ sử dụng chất tiết chứa cantharidin bọc bên ngoài trứng có tác dụng bảo vệ trứng bằng cách nếu trứng của chúng bị các loại động vật khác dùng làm thức ăn sẽ gây độc cho các loài động vật đó. Sau khi ăn sâu ban miêu, chất Cantharidin tiếp xúc với da hoặc niêm mạc thì gây hiện tượng li gai, da niêm mạc tại vùng tiếp xúc bị tổn thương như bỏng hóa chất, sau đó hình thành phỏng nước và nguy cơ tiến triển thành nhiễm trùng.
Bệnh nhân có thể bị bỏng niêm mạc đường tiêu hóa do ăn nhầm hoặc cố ý nguy cơ nhiễm trùng cao do thẩm lậu vi khuẩn gram âm đường ruột và kị khí vào ổ bụng và máu. Tổn thương tại niêm mạc đường tiêu hóa dẫn đến đau bụng, buồn nôn, nôn và tiêu chảy nhiều. Nặng hơn viêm dạ dày ruột và xuất huyết tiêu hóa làm mất nước nghiêm trọng trong lòng mạch dẫn đến suy giảm chức năng thận sớm.
Trong bọ xít cũng có chất độc, nhưng ở nhiệt độ cao, chất này phân hủy hoàn toàn, còn ở sâu ban miêu thì không. Vì thế, GS.TSKH Vũ Quang Côn cảnh báo, không được sử dụng sâu ban miêu làm thực phẩm dù chế biến bằng bất kỳ cách nào. Ở Việt Nam, sâu ban miêu phân bố rộng khắp như đồng ruộng, rừng núi với hàng chục loài khác nhau. Đây là côn trùng nằm trong nhóm cực độc.
Theo cảnh báo của các bác sĩ, ngộ độc sâu ban miêu hiếm gặp nhưng rất nặng về và gây khó khăn cho hầu hết các bác sĩ cấp cứu vì không có phác đồ điều trị rõ ràng. Theo ghi nhận nhiều năm trở lại đây, hầu hết các trường hợp ngộ độc sâu ban miêu đều dẫn đến tử vong.
Các loài sâu ban miêu đều có cánh cứng, màu xanh lục biếc, dài khoảng 15 - 20mm, ngang 4 - 6mm. Có đầu hình tim, có rãnh dọc ở giữa, râu đen hình sợi. Thân có 11 đốt, giữa đầu và thân có một chỗ thắt lại. Phía trên 2 cánh màu đen có các chấm màu vàng hoặc màu đỏ nhạt; hoặc thân màu vàng với các điểm hay các dải ngang màu đen.
GS.TSKH Vũ Quang Côn
Bảo Khánh