Trong phần cùi của quả vải có các chất chủ yếu là đường glucose chiếm 66%, đường mía chiếm 5%, protein 1,5%, lipit 11%, cùng nhiều loại vitamin gồm C, A, B hay các axit hữu cơ như axit citric, axit táo và các muối khoáng... Trong hạt vải cũng có tamin, chất béo...
Đông y cho rằng, quả vải có vị ngọt chua, tính ôn đi vào các kinh phế, tỳ, nhờ vậy làm mát phổi, bổ âm tỳ, gan, huyết, giải khát, làm bớt bốc nóng, nặng đầu. Dưới đây xin dẫn những món ăn thuốc từ vải.
An thần, dưỡng khí: Vải khô 5 quả (bóc lấy cùi vải khô), gạo 1 nắm cho vào nấu thành cháo, ăn ngày 3 lần. Nếu cho thêm hạt sen và sơn dược vào nấu thành cháo mà ăn lại càng hiệu nghiệm.
Cháo vải nấu hạt sen: Vải khô 7 quả, hạt sen (bỏ tim) 5 hạt, gạo 60g. Vải khô lột bỏ vỏ ngoài, hạt sen rửa sạch, cho thêm gạo vào nồi nấu thành cháo. Món cháo công hiệu bồi bổ tiêu hóa, cầm tiêu chảy.
Món Siro vải: Thích hợp dùng trong các chứng bệnh như thiếu máu, hồi hộp, mất ngủ, miệng khát, khí suyễn (khó thở), ho, chán ăn, tiêu hóa kém, suy nhược thần kinh, táo bón. Người bình thường dùng giúp da sáng đẹp: Vải 1kg, mật ong lượng vừa đủ. Cùi vải tươi ép ra dạng tương, cho vào nồi, thêm mật ong trộn đều, sau khi nấu chín cho vào trong lọ, đậy kín để hơn 1 tháng để dạng tương kết thành cao thơm, cho vào tủ lạnh để bảo quản. Hàng ngày ăn mỗi lần 5 - 10g, ngày ăn 2 lần.
Trị chứng phiền khát: Vải thiều quả tươi từ 5 - 10 quả, ăn cùi, mỗi ngày ăn từ 2 - 3 lần. Ăn như vậy có tác dụng ra mồ hôi dưỡng huyết, hòa vị, dùng cho người thể lực suy yếu sau khi khỏi bệnh, người phiền khát, nấc.
Món cùi vải hầm nhừ: Có tác dụng giáng khí, bình suyễn, dùng cho người hen thở khò khè. Dùng cùi vải khô (vải sấy) 120g, bóc vỏ, bỏ hạt đem cùi hầm nhừ, mỗi lần ăn 30g, mỗi ngày 2 lần.
Đau bụng, tiêu chảy cấp và mạn, tỳ hư gây ngũ canh tiết tả (đi ngoài lỏng sáng sớm): Nấu cháo vải khô 5 - 10 quả. Có thể cho thêm các vị như hoài sơn, hạt sen 10g, bạch biển đậu nấu nhừ chia ra ăn.
BS Hoàng Thanh Sơn (nguyên chuyên viên Bộ Y tế)