Người có IQ cao: Càng thông minh càng dễ bị rập khuôn

Trong nghiên cứu này, các nhà khoa học thuộc Đại học New York (Mỹ) tiến hành một loạt thử nghiệm trên 271 người đã được đo chỉ số thông minh bằng phương pháp khoa học. Kết quả cho thấy, những người có IQ cao luôn nhanh chóng hơn trong việc hình thành và áp dụng một khuôn mẫu sẵn có.

Các đối tượng được xem loạt hình ảnh giả tưởng về người ngoài hành tinh với khuôn mặt kiểu hoạt hình khác nhau (tròn, vuông, êlíp...), màu sắc cũng khác biệt (đỏ, xanh dương, vàng) và cho kết hợp ngẫu nhiên với một câu nói, hành vi tốt đẹp (như người này tặng hoa cho một người ngoài hành tinh khác) hay thô lỗ (người này nhổ vào mặt một người ngoài hành tinh khác).

Các nhà khoa học đã cố ý đưa vào hai cách sắp xếp đặc biệt hơn: 80% số người ngoài hành tinh xanh kết hợp với hành vi không thân thiện và 80% số người ngoài hành tinh vàng kết hợp với hành vi tốt đẹp. Đối tượng sẽ không biết những câu nhận định về người ngoài hành tinh là đúng hay sai. Bằng cách này, nghiên cứu mô phỏng cách con người thực sự hình thành định kiến về một số nhóm nhất định ngoài đời thực thông qua thông tin trên các phương tiện truyền thông hay các bài diễn thuyết trên truyền hình.

Sau đó, các đối tượng được yêu cầu chọn một gương mặt người ngoài hành tinh từ một loạt mẫu khuôn mặt được kết hợp kể trên sao cho tương xứng với một câu nhận định đặc biệt (ví dụ chọn gương mặt người ngoài hành tinh thích hợp nhất cho hành động đấm vào mặt người khác mà không có lý do).

Kết quả, các đối tượng có chỉ số thông minh cao hơn dễ mắc những lỗi về rập khuôn hơn. Họ có xu hướng đem các hành vi thân thiện gắn với người ngoài hành tinh màu vàng và những hành vi không thân thiện gắn với người ngoài hành tinh màu xanh. Họ cũng ít gắn các câu nói cho người ngoài hành tinh có sắc màu khác. Như vậy là những đối tượng thông minh đã nhanh chóng tạo khuôn mẫu cho người ngoài hành tinh trong quá trình xem ảnh và thông tin trước đó mà họ không hề nhận ra.

Tiếp đến, các đối tượng được tiếp xúc với nhiều cách tạo hình khuôn mặt của một người đàn ông với cánh mũi rộng hoặc hẹp do máy tính tạo ra. Các nhà khoa học kết hợp 80% số gương mặt có cánh mũi hẹp với hành vi thân thiện, 80% số gương mặt có cánh mũi rộng với hành vi không thân thiện.

Các đối tượng sau đó được tham gia một trò chơi cho tiền những người có gương mặt đáng tin cậy. Một lần nữa, những người có chỉ số IQ cao hơn cho các nhân vật có cánh mũi hẹp nhiều tiền hơn. Điều này cho thấy họ biết được khuôn mẫu về sự thân thiện và sử dụng nó để đánh giá người lạ.

Kết quả nghiên cứu cho thấy mặt trái của sự thông minh - điều khiến bạn có nhiều nguy cơ hơn trong việc đưa ra những kết luận không phù hợp. Tuy nhiên, vẫn có hy vọng. Ở phần thứ hai của nghiên cứu, các nhà khoa học chỉ ra rằng những người thông minh và áp dụng khuôn mẫu tích cực cũng có xu hướng nhanh chóng tránh một số khuôn mẫu khi có thêm thông tin về chúng.

Khi đối tượng được cung cấp thêm thông tin trái ngược - chẳng hạn như về người đàn ông có cánh mũi to ở trên - họ liền dừng việc đánh giá thấp những người có nhân dạng này. Trong khi đó, những người có IQ thấp lại không nhanh nhạy như vậy.

“Rõ ràng là nhiều người bị tổn thương đôi chút hoặc thậm chí có cảm giác bị xúc phạm bởi kết quả của nghiên cứu này. Bởi lẽ, giáo dục là một trong những cách tốt nhất để nâng cao tri thức của chúng ta. Việc tiếp xúc với những câu chuyện và thông tin có tính chống lại khuôn mẫu - thứ mà bạn thường xuyên nhận được trong quá trình học tập - là một trong những cách thức tốt nhất để chống lại sự rập khuôn” - tờ Theatlantic nhận định.

Theo Jonathan Freeman - giáo sư tâm lý học tại Đại học New York và là đồng tác giả của nghiên cứu, thông minh có thể khiến bạn có nguy cơ rập khuôn cao hơn, nhưng bạn vẫn có khả năng chống lại bằng cách thử thách suy nghĩ của bản thân và làm quen với những người có cách nghĩ không giống mình. “Việc có thêm thông tin mới là vô cùng hữu ích để xóa đi các khuôn mẫu mà chúng ta dễ dàng hình thành ngay từ ban đầu” - ông Freeman cho biết.