Ông Trần Trọng Kim, biệt hiệu Lệ Thần, là một học giả, một nhà viết sử, một nhà sư phạm đã từng dạy học ở trưởng Bưởi, trường Sĩ Hoạn, rồi làm thanh tra tiểu học Bắc kỳ, hiệu trưởng trường tiểu học Nam ở Hà Nội đến năm 1942 thì về nghỉ hưu. Sau đó Trần Trọng Kim đã trở thành một trong những nhân vật chính sau cuộc đảo chính của phát xít Nhật.
Nhật chú ý, Pháp theo dõi
Trần Trọng Kim sinh năm Quý Mùi (1883) và mất vào ngày 2/12/1953 tại Đà Lạt. Từ năm 1940, khi mới đặt chân đến Hà Nội, phát xít Nhật đã chú ý đến vị học giả này và thường đi lại giao du, lấy cớ hỏi về lịch sử, tôn giáo, nhưng thực chất chủ yếu là muốn (theo lời ông Kim) “dò xét tình ý nhân sĩ trong nước”. Vì chuyện giao du đó giữa phát xít Nhật và ông Trần Trọng Kim, bọn thực dân Pháp cũng chú ý theo dõi ông và ngày 27/11/1943, bọn thực dân Pháp định bắt ông.
Hiến binh Nhật (Kampetai) đã đến báo cho Trần Trọng Kim biết và với sự đồng ý của ông, phát xít Nhật đứng ra can thiệp, cho quân Nhật đưa ông vào Sài Gòn, rồi sang Singapore cùng với ông Dương Bá Trạc (ông Dương Bá Trạc là một nhà Hán học, đỗ cử nhân lúc 16 tuổi, theo ông Phan Bội Châu hoạt động cách mạng, bị thực dân Pháp bắt đày ra Côn Đảo, khi trở về bị cưỡng bách lưu trú ở Nam kỳ. Ông cùng Trần Trọng Kim công tác biên soạn bộ Việt Nam từ điển) nói là sang Singapore để gặp “ông Cường Để cùng những người khác nữa để họp nhau làm việc”.
Sang Singapore các ông chỉ ngồi chơi làm thơ phú giải khuây, chẳng gặp một người nào theo lời hứa của phát xít Nhật “sự ăn uống thiếu thốn, hoàn cảnh đìu hiu, tâm tình sầu muộn, nghĩ mình mắc vào cái cạm bẫy không sao gỡ ra được”. Rồi ông Trần Trọng Kim mắc bệnh máu bốc lên đầu (bệnh cao huyết áp) ông Dương Bá Trạc cũng bị bệnh, quân y Nhật đến khám, chiếu điện thấy phổi bị phế nham (ung thư phổi). Ông Trạc mất ở Singapore và được hỏa táng tại đó.
 |
| Phát xít Nhật đảo chính thực dân Pháp năm 1945 tại Việt Nam. |
Không dùng quân cờ Cường Để và Ngô Đình Diệm
Sau khi ông Dương Bá Trạc mất, Trần Trọng Kim đề nghị phát xít Nhật đưa ông sang Thái Lan. Phát xít Nhật đồng ý đưa ông đi bằng xe lửa đến Bangkok ở chung với hai con Cường Để là Tráng Liệt và Tráng Cử. Vào khoảng 2h sáng ngày 7/3/1945, mọi người đang ngủ, chợt có xe của hiến binh Nhật đến, bắt phải tức tốc đi ngay, đưa đến sở hiến binh bắt phải ở yên đó không được đi ra ngoài. Đến sáng ngày 10/3 thì được tin phát xít Nhật đã đảo chính thực dân Pháp ở Đông Dương.
Ngày 29/3 có một trung úy Nhật ở Sài Gòn sang Bangkok nói là có máy bay đón Trần Trọng Kim về Bộ Tư lệnh Nhật ở Sài Gòn để hỏi ông việc gì đó về lịch sử. Trưa ngày 30/3, về tới Tân Sơn Nhất, Trần Trọng Kim vào gặp Trung tướng tham mưu trưởng Bộ Tư lệnh Nhật. Lúc đó ông này mới cho biết là ở Huế, ông Phạm Quỳnh và các ông Thượng thư đã từ chức cả, vua Bảo Đại điện mời những người có tên sau đây về Huế để hỏi ý kiến. Trần Trọng Kim xem bản danh sách thì có tên Hoàng Trọng Phu, Vũ Ngọc Oanh, Trịnh Bá Bách, Hoàng Xuân Hãn, Cao Xuân Cẩn và Trần Trọng Kim.
Ông Kim rất ngạc nhiên không thấy có tên ông Ngô Đình Diệm, tuy từ lâu ai cũng biết Ngô Đình Diệm được Cường Để ủy quyền cho việc lập chính phủ khi có đảo chính ở Đông Dương. Trần Trọng Kim gặp Ngô Đình Diệm thấy ông này cũng ngạc nhiên nói phát xít Nhật không cho ông hay biết gì cả. Điều đáng chú ý là chính đích thân Bảo Đại cũng nói với ông Kim: “Trẫm có điện gọi cả Ngô Đình Diệm về, sao không thấy về”, Bảo Đại nói chờ xem sự thể thế nào.
Theo lời ông Trần Trọng Kim thì ở Huế, cứ ba ngày, ông lại lên hỏi ông cố vấn tối cao Yokohama, xem có tin tức gì về ông Ngô Đình Diệm không, thì chỉ được trả lời một cách hững hờ là chưa biết ông Diệm ở đâu. Sau đó ông Trần Trọng Kim mới được nói là ông Diệm bị bệnh không về được, nhưng thực tế là phát xít Nhật “không dùng quân cờ Cường Để và Ngô Đình Diệm”.
(còn nữa)
Chí Đức