Điều ít biết trong lịch sử quân sự TG (4): Súng

Súng là một loại vũ khí dùng sức đẩy của thuốc nổ để phóng (bắn) đạn tới mục tiêu; được trang bị cho cá nhân hoặc một nhóm sử dụng. Loại hỏa khí có nguyên tắc cấu tạo như súng nhưng lớn hơn về kích thước nòng súng, đạn, tầm bắn, phương pháp xạ kích... Theo các nhà khoa học quân sự, súng là loại vũ khí có nòng cỡ dưới 20mm, hoặc cỡ trên 20mm nhưng kết cấu gọn nhẹ, bắn ở các tư thế cầm tay, tì, vác vai.

Súng được phân loại theo kích thước (ngắn, dài, lớn, vừa, nhỏ); số lượng nòng; kết cấu nòng; đặc tính cấu tạo; mức độ tự động hoá; tính năng tác dụng. Súng có thể bắn bằng các loại đạn (đạn súng, đạn chì, đạn ghém, đạn lựu phóng, đạn chống tăng...) hoặc phương tiện sát thương khác (như chất cháy, mũi tên...). Đạn có thể nạp từ đuôi hay đầu nòng, từng viên hay nhiều viên chứa trong các hộp, băng...

Theo các nhà khoa học quân sự trên thế giới, qua các tài liệu cổ và di tích lịch sử còn sót lại đã được tìm thấy thì khẩu súng đầu tiên trên thế giới là súng Ả rập. Nó là loại súng vô cùng đơn giản được người Ả rập Bắc Phi chế tạo vào khoảng năm 1250. Việc phát minh ra súng ở thời kỳ này là một bước tiến lớn trong chiến đấu và trong lao động sản xuất, đặc biệt là trong săn bắn để mang lại nguồn thức ăn cho con người. Hiện chưa có tài liệu nào nói rõ về phương thức chế tạo, cấu tạo, tính năng cũng như cơ chế, nguyên lý hoạt động của khẩu súng sơ khai này.

Khẩu súng gắn đầu tiên trên thế giới là khẩu “Scloppi” do người Italy chế tạo. Danh từ “Scloppi” bắt nguồn từ tiếng Latinh, nghĩa gốc là súng ngắn. Theo những ghi chép từ thời Gru Guinea Italy, giữa thế kỷ 14, thành Perugia đã đặt làm 500 khẩu súng. Súng ngắn Scloppi dài khoảng 17cm.

Còn theo ghi chép dưới thời Modena Italy, năm 1364, trong số tài sản của thành Perugia có 4 khẩu súng Scloppi cỡ nhỏ. Từ đó có thể thấy rằng, khẩu súng ngắn đầu tiên xuất hiện vào năm 1364.

Năm thứ 2 của Chiến tranh thế giới thứ nhất, quân Anh và quân Đức giằng co nhau tại Ypres, lực lượng của hai bên đều ẩn nấp trong chiến hào kề nhau, liên tục mấy ngày hai bên ở vào thế án binh bất động, thỉnh thoảng người ta mới nghe thấy một vài tiếng súng nổ thưa thớt.

Sáng sớm hôm 30/7/1915, từ trong chiến hào của quân Đức đột nhiên bay ra vô số những con “rồng lửa” bổ nhào vào trận địa của quân Anh, kèm theo những tiếng động vù vù, xèo xèo. Cảnh tượng bất ngờ ấy khiến cho quân Anh hồn siêu phách lạc. Trong lúc hoảng hốt và hỗn loạn, quân Anh đã vất vũ khí, quay đầu chạy thục mạng và bỏ lại sau lưng trận địa của mình. Đây là lần tiên súng phun lửa được đưa vào sử dụng trong chiến tranh.

Súng ngắn ổ quay đầu tiên ra đời vào thế kỷ 16, nhưng cho đến tận trước thế kỷ 19, phạm vi ứng dụng của súng ngắn ngòi lửa và súng ngắn đánh lửa kiểu quay tay là rất hạn chế.

Đầu thế kỷ 19, sau khi súng ngắn có cò ra đời, người ta đã thực hiện sự cải tiến quan trọng đối với súng ngắn ổ quay đó là liên kết sự chuyển động của cò súng với sự chuyển động của bộ phận ổ quay. Năm 1835, trên cơ sở của khẩu súng ngắn ổ quay vốn có, một người Mỹ tên là S.Colt đã phát minh ra khẩu súng ngắn ổ quay có giá trị thực dụng và được ứng dụng rộng rãi đầu tiên trên thế giới và giành được bản quyền sáng chế tại nước Anh. Khẩu súng ngắn ổ quay này áp dụng kiểu đập nổ, nòng, rãnh xoắn và sử dụng đạn vỏ giấy với đầu đạn hình chóp. Vì thế S.Colt được người Mỹ tôn là “cha đẻ của súng ngắn ổ quay”.

Sau đó, S.Colt và những người khác lại liên tục cải tiến súng ngắn ổ quay. Năm 1853, loại súng này bắt đầu sử dụng đạn kim loại. Năm 1868, súng ngắn ổ quay được cải tiến thành súng ngắn kiểu nạp đạn phía sau. Bắt đầu từ thập niên 50 của thế kỷ 19, trong quân đội của hầu hết các nước, loại súng ngắn nòng trơn nạp đạn từ đầu đã được thay thế bởi loại súng ngắn ổ quay kiểu mới. Đến đầu thế kỷ thứ 20, súng ngắn ổ quay từng bước được thay thế bởi súng ngắn tự động.

Khẩu súng ngắn tự động lên đạn đầu tiên trên thế giới do nhà phát minh người Mỹ Hugo Borchardt nghiên cứu chế tạo thành công vào năm 1890. Do các nhà sản xuất Mỹ không mặn mà với phát minh này, nên năm 1893, Hugo Borchardt buộc phải sang Pháp để liên hệ sản xuất. Khẩu súng ngắn này sử dụng hệ thống khóa nòng kiểu lẫy. Một kỹ sư người Đức tên là George Luger đã hợp tác với nhà sản xuất Ludwig Borchardt và bắt đầu đưa loại súng này vào sản xuất năm 1890, sau đó tung ra thị trường Mỹ với cái tên: Súng ngắn “Luger”.

Súng Carbine là loại súng trường hạng nhẹ. Đặc điểm nổi trội của nó là có nòng ngắn hơn nòng súng trường thông thường, vì thế tốc độ đạn đầu nòng và các tính năng đường đạn khác hơi thấp hơn so với các loại súng trường thông thường.

Súng Carbine bắt đầu được nghiên cứu, chế tạo từ cuối thế kỷ 15, lúc đầu nó sử dụng loại nòng thẳng bắn phát một, sau đó ra đời các loại súng Carbine nòng rãnh xoắn và nòng trơn.

Súng hỏa mai “loại nhỏ” do Rose chế tạo từ thế kỷ 14 (hiện được bảo tồn tại Bảo tàng Lịch sử quân sự pháo binh, công binh và thông tin của thành phố Leningrad), đã có hình thù khẩu Carbine nòng trơn (nòng ngắn). Nga đã từng sử dụng các loại súng Carbine nòng trơn và nòng rãnh xoắn. Sung Carbine có hộp tiếp đạn (bắn được nhiều phát) được chế tạo cuối thế kỷ 19 chủ yếu dùng để trang bị cho kỵ binh và pháo binh.

Súng hỏa mai là một loại súng kíp nạp đạn ở đầu nòng, bắn nhờ vào sự điểm hỏa của ngòi lửa, là một loại vũ khí hạng nhẹ cổ xưa. Súng ngòi lửa ra đời tại châu Âu vào đầu thế kỷ 15. Thoạt đầu loại súng này sử dụng đạn đá, sau đó sử dụng đạn chì hình tròn. Thuốc phóng được châm cháy bằng tay qua lỗ dẫn lửa vào trong nòng súng, nhưng đến thế kỷ 15 nó được châm nhờ ngòi lửa. Vào thế kỷ 16, súng ngòi lửa được thay thế bởi súng kíp “Musket” có lắp đá lửa.

Súng kíp là một trong những loại vũ khí hạng nhẹ của Nga, Ba Lan và các nước Đông Âu khác. Nó ra đời vào cuối thế kỷ 14, chủ yếu được dùng trang bị cho bộ binh. Thân súng kíp được rèn từ thép, thường được dùng móc tròn đề cố định lên bảng gỗ. Đạn là những viên sắt hoặc chì được nạp từ miệng nòng, thuốc nổ hoặc đốt cháy bởi ngòi lửa, bộ phận ngòi nổ hoặc bộ phận đá lửa. Súng kíp có cỡ nòng 12,5 – 25mm, nặng khoảng 8kg, cự ly này được thay thế bởi loại súng kíp “Musket”. Những súng Cossacks có bộ phận đánh lửa bằng đá lửa mãi đến nửa đầu thế kỷ thứ 18 vẫn được gọi là súng kíp.

Súng đá lửa là một loại vũ khí đánh lửa bằng đá lửa, nòng trơn và nạp đạn đầu nòng. Loại súng này ra đời ở thế kỷ 18, thay thế cho súng kíp “Musket” của Nga. So với khẩu “Musket” thì súng đá lửa có tốc độ bắn nhanh hơn, cỡ nòng nhỏ hơn. Loại súng này có hai kiểu dạng chính là súng đá lửa bộ binh và kỵ binh. Hai kiểu súng này có cấu tạo tương đồng, đều có bộ phận đánh lửa hoàn thiện bằng đá lửa. Báng súng có độ cong lớn, nòng súng kẹp lưỡi lê, sau khi giương lê vẫn có thể bắn bình thường, đồng thời có thể nhanh chóng chuyển sang đánh giáp lá cà. Thuật ngữ “súng đá lửa” được sử dụng liên tục đến thập niên 60 của thế kỷ 18.

Khẩu súng đá lửa đầu tiên trên thế giới do một người Pháp có tên là Mahan (1550-1634) phát minh chế tạo ra. Mahan là một thợ súng, với phát minh ra súng đá lửa vào khoảng thời gian từ năm 1610 đến 1615, ông đã nổi tiếng khắp châu Âu. Cấu tạo của súng này là trên hốc đựng thuốc súng có gắn một cái nắp, khi bóp cò, đá lửa xuống nắp, va đập vào nhau tóe lửa làm cháy thuốc điểm hỏa.

Súng trường là một loại vũ khí cá nhân có nòng rãnh xoắn. Rãnh xoắn trong nòng súng khiến đầu đạn khi bắn ra có độ xoay cao và bay ổn định, vì thế tầm bắn và độ chính xác cao hơn so với loại nòng trơn. Vũ khí rãnh xoắn thế hệ đầu tiên ra đời vào đầu thế kỷ thứ 16. Đến thế kỷ thứ 18, ở Nga người ta gọi nó là súng Etpigon Pishal xoắn ốc, về sau gọi là súng Rifle. Đến nam 1856, loại súng này chính thức được đặt tên là súng trường.

Vào thế kỷ thứ 19, nhờ phát minh ra thuốc kích nổ, kíp nổ, đạn vỏ giấy và sau này là đạn vỏ kim loại (vỏ đạn, kíp nổ, thuốc phóng và đầu đạn), cũng như sự ra đời của phương pháp nạp đạn cuối nòng, nhờ đó đã cho ra đời loại súng trường nạp đạn cuối nòng.

Năm 1868, quân đội Nga được trang bị loại súng trường kiểu BD 10,67mm bắn phát một. Loại súng trường này có kiểu gấp, sử dụng đạn vỏ kim loại. Năm 1870, quân đội Nga được trang bị loại súng trường 10,67mm kiểu linh hoạt BD2 có tốc độ bắn cao hơn.