Đường sắt Cát Linh – Hà Đông, hy vọng rồi thất vọng, dân phải mỏi mòn chờ đến bao giờ?

Chưa biết khi nào hoàn thành

Ngày 20/1/2020, Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc vừa có văn bản trả lời chất vấn của đại biểu Bùi Huyền Mai (Đoàn ĐBQH TP Hà Nội) về việc tháo gỡ khó khăn tại 3 tuyến đường sắt đô thị tại Hà Nội và trách nhiệm việc tuyến đường sắt 2A Cát Linh - Hà Đông chậm trễ hơn một thập kỷ.

Thủ tướng Chính phủ cho biết, dự án đường sắt Cát Linh - Hà Đông bị chậm tiến độ, phải điều chỉnh nhiều lần, đến nay chưa xác định chính thức thời gian hoàn thành. Thủ tướng đã chỉ đạo đưa dự án vào vận hành khai thác nếu bảo đảm tuyệt đối an toàn; những sai phạm phải xử lý nghiêm theo đúng quy định pháp luật.

Chính phủ giao Bộ GTVT báo cáo chi tiết Quốc hội việc này. Tổng thầu chưa đề xuất mốc thời gian hoàn thành cụ thể nhưng dự kiến công tác nghiệm thu, chuyển giao dự án vào ngày 31/12/2019. Tuy nhiên, do tiến độ tổng thầu đưa ra còn có nhiều nội dung chưa chi tiết nên theo đánh giá của Bộ GTVT mốc thời gian nêu trên là khó khả thi.

Liên quan đến trách nhiệm, Bộ GTVT đã báo cáo: Dự án chậm tiến độ, tăng tổng mức đầu tư ngoài trách nhiệm chính thuộc phía tổng thầu thì chủ đầu tư (Bộ GTVT), Ban Quản lý dự án đường sắt chịu trách nhiệm trong công tác quản lý điều hành dự án; tư vấn thiết kế bước lập dự án chịu trách nhiệm về chất lượng lập dự án đầu tư; chủ đầu tư của phần giải phóng mặt bằng (UBND thành phố Hà Nội) chịu trách nhiệm về việc chậm trễ trong công tác giải phóng mặt bằng...

Theo yêu cầu của của Bộ GTVT, từ ngày 24 đến 26/12/2019, Tổng giám đốc Công ty Hữu hạn Tập đoàn Cục 6 đường sắt Trung Quốc - Tổng thầu EPC (Hợp đồng thiết kế, cung cấp thiết bị công nghệ và thi công xây dựng công trình) đã tới Hà Nội và làm việc với Bộ GTVT, Ban Quản lý dự án đường sắt (đại diện chủ đầu tư).

Ban Quản lý dự án đường sắt (Bộ GTVT) cho biết, tại các buổi làm việc, phía chủ đầu tư đã yêu cầu tổng thầu chỉ rõ các vướng mắc, cách giải quyết và đưa ra các cam kết về thời gian thực hiện, thời gian hoàn thành để đưa dự án vào khai thác.

Đại diện chủ đầu tư nhìn nhận việc yêu cầu Tổng giám đốc tổng thầu sang Việt Nam làm việc là điều bình thường vì khi dự án phát sinh vấn đề hoặc có vướng mắc, người đứng đầu nhà thầu phải sang làm việc để giải quyết. Đây cũng không phải lần đầu tiên lãnh đạo tổng thầu bị yêu cầu sang Việt Nam để xử lý vướng mắc, thúc đẩy tiến độ dự án đường sắt Cát Linh - Hà Đông.

Bên cạnh đó, Bộ GTVT cũng làm việc với tư vấn độc lập, đề nghị đơn vị này có những đánh giá chặt chẽ, khuyến cáo cụ thể với tổng thầu, yêu cầu khắc phục triệt để các tồn tại của dự án này nhằm bảo đảm an toàn chạy tàu.

Theo Bộ GTVT, việc khó khăn cũng như gia tăng chi phí của tổng thầu từ việc cung cấp hồ sơ hoàn toàn thuộc trách nhiệm của tổng thầu bắt nguồn từ sai sót của tổng thầu trong việc thỏa thuận với các nhà thầu phụ sản xuất, cung cấp vật tư thiết bị liên quan. Đến nay, tổng thầu chưa hoàn thành nghĩa vụ của mình theo đúng hợp đồng EPC đã ký kết và chủ đầu tư sẽ tiếp tục yêu cầu tổng thầu thực hiện cũng như xử lý các chậm trễ, vi phạm cam kết trong quá trình thực hiện hợp đồng, bảo đảm tuân thủ đúng các quy định của pháp luật.

Thứ trưởng Bộ GTVT Nguyễn Ngọc Đông, Bộ GTVT đã thuê tư vấn độc lập là Liên danh Apave-Certifier-Tricc của Pháp (đơn vị chuyên đánh giá an toàn hệ thống đường sắt trên thế giới) đánh giá mức độ an toàn của hệ thống đường sắt Cát Linh - Hà Đông.

Tuy nhiên, khúc mắc lớn nhất hiện nay là tổng thầu chưa cung cấp đầy đủ hồ sơ thi công, thiết kế, cùng các hồ sơ kèm theo cho đơn vị tư vấn độc lập để đơn vị này đánh giá. Hiện Bộ GTVT đang tích cực làm việc với tổng thầu để giải quyết những vấn đề còn đang khúc mắc, nhanh chóng hoàn thành những công đoạn cuối cùng.

"Yêu cầu của Thủ tướng Chính phủ là phải bảo đảm an toàn tuyệt đối mới vận hành dự án, do đó phải hoàn thiện hồ sơ, phải có chứng chỉ để đánh giá an toàn thực sự" - Thứ trưởng Bộ GTVT Nguyễn Ngọc Đông nhấn mạnh.

Tại buổi tiếp xúc cử tri quận Hoàn Kiếm tháng 11/2019, Chủ tịch UBND TP Hà Nội Nguyễn Đức Chung cho biết: "Nếu như mọi việc suôn sẻ, hết 31/12/2019, dự án đường sắt Cát Linh - Hà Đông sẽ khai thác thương mại”. Tuy nhiên, đến thời điểm đã bước sang năm mới 2020, dự án đường sắt Cát Linh – Hà Đông vẫn chưa thể đưa vào khai thác thương mại, đồng nghĩa lại thêm một lần lỡ hẹn.

Chủ tịch TP Hà Nội Nguyễn Đức Chung trước đó đã đưa ra 4 vấn đề lớn chưa được giải quyết khiến dự án này chậm tiến độ và chưa thể đưa vào vận hành.

Thứ nhất, hội đồng nghiệm thu nhà nước phải tiến hành nghiệm thu đánh giá về an toàn khi đưa toàn bộ hệ thống của dự án vào vận hành. Theo ông Chung, dù hiện nay đã đồng ý cho Công ty đường sắt 6 Trung Quốc đưa toàn bộ chứng minh liên quan nguồn gốc, xuất xứ toàn bộ thiết bị theo tiêu chuẩn Trung Quốc. Tuy nhiên, tổng thầu đang chậm và hứa sẽ sớm cung cấp, khi đó, hội đồng nghiệm thu nhà nước mới nghiệm thu hoàn toàn.

Thứ hai là những nội dung về kiểm toán. Theo ông Chung, tổng thầu nói không phải kiểm toán nhưng quan điểm rõ ràng là bất kể một dự án FDI, vốn ODA của bất cứ nước nào hoạt động trên lãnh thổ Việt Nam phải chấp hành theo pháp luật của Việt Nam, cơ quan kiểm toán Việt Nam hoàn toàn có quyền và tổng thầu phải giải trình.

Thứ ba, tất cả các thiết bị liên quan đến nguồn gốc xuất xứ là phải phối hợp chặt chẽ với Bộ GTVT để cung cấp trang thiết bị và các nội dung trong hợp đồng đã ký thì phải thực hiện.

Thứ tư, tất cả các kiến nghị của kiểm toán là phải khắc phục, Hà Nội cũng đồng ý việc này vì sau khi dự án kiểm định sẽ bàn giao cho Hà Nội quản lý và sử dụng.

Theo báo cáo mới đây của Chính phủ do Bộ trưởng GTVT thừa ủy quyền của Thủ tướng ký trình Quốc hội nêu rõ, nếu không hoàn thành đánh giá hệ thống đảm bảo an toàn thì khó nghiệm thu đưa vào khai thác dự án Cát Linh-Hà Đông.

Cụ thể, về đánh giá an toàn đoàn tàu, qua đánh giá ban đầu của Tư vấn độc lập đánh giá an toàn hệ thống (đơn vị tư vấn của Pháp: Liên danh Apave - Certifer - Tricc), tổng thầu chưa cung cấp được các chứng chỉ mức độ an toàn, các kết quả thử nghiệm an toàn từ nhà sản xuất, chưa thực hiện đầy đủ giải pháp đánh giá bằng thử nghiệm thực tế tại hiện trường nơi sản xuất dẫn đến chưa đủ cơ sở để tư vấn độc lập hoàn tất đánh giá an toàn của đoàn tàu về hồ sơ, điện, phanh hãm. Nếu không giải quyết triệt để, có khả năng phải kéo dài thời gian khắc phục và hoàn chỉnh đánh giá để nghiệm thu đưa vào khai thác.

Bộ GTVT cho rằng, tổng thầu đã đề xuất mốc thời gian hoàn thành công tác nghiệm thu, chuyển giao dự án dự kiến vào ngày 31/12/2019.

Tuy nhiên, do tiến độ tổng thầu đưa ra còn có nhiều nội dung chưa chi tiết và có các điều kiện ràng buộc (Công tác nghiệm thu thanh toán phải được thực hiện bao gồm thanh toán trọn gói và các hạng mục phát sinh, Tổng thầu nhận được chứng chỉ hoàn thành công trình), nên theo đánh giá của Bộ GTVT, mốc thời gian nêu trên là khó khả thi.

Dự án đường sắt đô thị Cát Linh - Hà Đông được Bộ Giao thông Vận tải phê duyệt đầu tư năm 2008 với tổng vốn gần 8.800 tỷ đồng (khoảng 553 triệu USD), trong đó 400 triệu USD là vốn vay Trung Quốc. Tổng mức đầu tư sau đó được điều chỉnh lên trên 18.000 tỷ đồng (868 triệu USD) vào năm 2016, đáng nói phần vốn vay Trung Quốc tăng thêm hơn 7.220 tỷ đồng, lên mức gần 13.900 tỷ đồng (669,6 triệu USD).

Trong báo cáo của Chính phủ lý giải, việc tổng mức đầu tư của dự án được điểu chỉnh từ 8.769 tỷ đồng lên 18.001 tỷ đồng (tăng 9.231 tỷ đồng) là do thay đổi phương án nhà ga từ 2 tầng thành 3 tầng; bổ sung hạng mục xử lý nền đất yếu khu Depot; Bổ sung hạng mục đường tránh Quốc lộ 6; Điều chỉnh vật liệu vỏ tàu từ thép chịu khí hậu sang thép inox; kinh phí mặt bằng thay đổi, biến động về giá nguyên, nhiên, vật liệu,...

Tuy nhiên, đến nay sau 11 năm phê duyệt, 8 năm thi công, dự án đường sắt trên cao Cát Linh - Hà Đông đã hoàn thành tới 99% khối lượng và chỉ còn 1% các hạng mục phụ trợ, nhưng vẫn chưa thể cán đích.

Mới đây, Công ty vận hành đường sắt đô thị Hà Nội đã vận hành chạy 5 ngày liền, sau khi chạy đủ 20 ngày thì sau đó sẽ nghiệm thu. Sau đó, hệ thống sẽ đưa vào chạy. Tuy nhiên, đã sang năm mới 2020, vẫn chưa biết ngày nào chính thức đưa vào khai thác thương mại dù đã gần chục lần lỡ hẹn từ chạy thử đến khai thác thương mại các đoàn tàu với người dân Thủ đô.