Đại biểu Cao Thị Xuân (Thanh Hóa) cho rằng, ngoài những biểu hiện cực đoan của thời tiết là nguyên nhân khách quan thì thống kê trong số hàng chục vụ cháy rừng, trong đó có những vụ gây hậu quả nghiêm trọng thì dường như tất cả đều bắt nguồn từ sự bất cẩn của con người.

Đại biểu Xuân dẫn ví dụ, ngày 27/6, nông dân Nguyễn Thị Hảo, 36 tuổi ở Hương Sơn, Hà Tĩnh đốt cỏ lan sang khu rừng dẫn đến cháy và gây thiệt hại 7 ha rừng. Sau đó, Nguyễn Thị Hảo bị tòa án nhân dân huyện Hương Sơn tuyên phạt 2 năm tù. Tiếp đó, ngày 28/6, một nông dân khác là Phan Đình Thành, 46 tuổi ở Nghi Sơn, Hà Tĩnh cũng đốt rác trong vườn, làm cháy lan rừng phòng hộ. Phan Đình Thành cũng bị khởi tố và bắt tạm giam.

“Những vụ việc như vậy khiến chúng ta rất đau lòng”, đại biểu Xuân nói và cho rằng, nhiều người nông dân với thói quen đốt rẫy, làm nương, họ không cố tình gây ra những đám cháy lớn, nhưng họ không đủ kiến thức về phòng cháy, chữa cháy nên đã vi phạm pháp luật, hậu quả là chúng ta mất rừng, còn những người nông dân đáng thương gây ra vụ cháy thì phải vào tù.”, đại biểu Cao Thị Xuân cho rằng, chúng ta hoàn toàn có thể phòng, tránh được những hậu quả đáng tiếc nếu công tác thông tin giáo dục, vận động để nâng cao ý thức của người dân.

Đại biểu Xuân đồng tình với nhận định trong báo cáo giám sát: "Hiệu quả công tác tuyên truyền chưa cao, làm nhiều nhưng đọng lại ít. Mới chỉ tập trung tuyên truyền ở các địa bàn thành phố, thị trấn, còn những địa bàn ở xa thì chưa thực sự được quan tâm. Thậm chí có nơi còn 'bỏ trống địa bàn', người dân ít được tuyên truyền, hoặc thực hiện mang tính hình thức, đối phó".

Đại biểu Nguyễn Thanh Hiền (Nghệ An) cũng đồng quan điểm và cho rằng, người dân còn rất thiếu kiến thức về PCCC lẫn kỹ năng đối phó khi xảy ra cháy. Do vậy, theo đại biểu Hiền, cần chú trọng hơn nữa công tác tuyên truyền về PCCC, đa dạng hoá nội dung và hình thức tuyên truyền bằng cách đưa vào chương trình dạy học, phổ biến trên các phương tiện thông tin đại chúng...

Nói về nguyên nhân chủ quan, đại biểu Cao Thị Xuân cho rằng, cũng không chỉ có vấn đề tuyên truyền, nâng cao nhận thức của cộng đồng còn hạn chế, yếu kém mà một vấn đề rất quan trọng là bảo đảm thực thi pháp luật phòng cháy, chữa cháy đang đặt ra nhiều thách thức cần phải chấn chỉnh.

Đại biểu Xuân dẫn báo cáo của Đoàn giám sát đã chỉ rõ, hiện nay chúng ta còn 2.662 công trình nguy hiểm cháy nổ đã đưa vào sử dụng nhưng chưa được thẩm duyệt, thiết kế, hoặc đã được thẩm duyệt nhưng chưa được nghiệm thu về phòng cháy, chữa cháy. Tính đến tháng 7/2018, cả nước vẫn tồn tại 110 công trình chung cư, nhà cao tầng đã được đưa vào hoạt động nhưng chưa được nghiệm thu về phòng cháy, chữa cháy.

Đồng thời đặt câu hỏi: Vậy tại sao có tình trạng này, là do vi phạm của chủ đầu tư hay do tiêu cực trong công tác kiểm tra, xử lý sai phạm trong công tác phòng cháy, chữa cháy? Điều gì sẽ xảy ra nếu hỏa hoạn tại hàng trăm chung cư, cao ốc đang ẩn chứa nguy cơ an toàn cháy nổ?

Từ đó, đại biểu Xuân đề nghị Chính phủ, Bộ Công an và chính quyền địa phương xử lý nghiêm tình trạng này, đặc biệt với các chung cư, nhà cao tầng khi đã đưa vào sử dụng thì bắt buộc phải đáp ứng các yêu cầu về PCCC theo đúng quy định.

Đại biểu Xuân cũng nói rằng, báo cáo giám sát cho thấy hàng nghìn vụ cháy xảy ra, hàng trăm người thiệt mạng, nhiều ha rừng, cơ sở vật chất bị thiêu rụi. Thiệt hại là rất lớn nhưng có bao nhiêu cán bộ bị kỷ luật, mất chức hoặc xử lý liên quan đến trách nhiệm quản lý nhà nước trong PCCC? Đại biểu cho rằng, công tác xử lý trách nhiệm về quản lý nhà nước thời gian qua không tương xứng với những tồn tại, vi phạm, sai phạm trong công tác PCCC.

Theo đại biểu, qua cuộc giám sát này, lỗ hổng pháp luật sẽ được phát hiện và bịt lại, kinh phí còn thiếu sẽ được quan tâm cấp bù nhưng những lỗ hổng về nhận thức, khoảng trống trách nhiệm cần phải được quan tâm và có giải pháp đích đáng để lấp đầy. Trong Nghị quyết của Quốc hội về chuyên đề giám sát lần này, cần có hẳn một điều về tái giám sát, đặc biệt là trong thực thi công vụ trong PCCC.

“Chỉ có giám sát thường xuyên, xử lý nghiêm minh mới khắc phục được những tồn tại như báo cáo đã nêu”, đại biểu Xuân nêu ý kiến.

Những sai phạm trong cháy nổ phát hiện và xử lý rất ít

Đại biểu Nguyễn Thị Mai Hoa (Đồng Tháp) cho rằng, việc thể hiện tầm quan trọng của công tác phòng cháy, chữa cháy không chỉ thể hiện ở Nghị quyết, trên văn bản, mà phải cụ thể bằng hành động, cách làm cụ thể.

Công tác PCCC được xác định “phòng là chính”, đặc biệt phải có những giải ngăn ngừa từ các bên liên quan, từ cơ quan chức năng và nhất là người dân. Dân gian có câu “nhất thủy, nhì hỏa”.

Tuy nhiên nếu việc phòng chống lũ lụt có “dự lệnh”, tức là có dấu hiệu nhận biết những vùng nào có nguy cơ cao, địa điểm nào có nguy cơ cao thì việc phòng, chống cháy nổ lại hầu như không có “dự lệnh”, có thể xảy ra bất cứ lúc nào, ở bất cứ đâu và có quy mô lớn nhỏ khác nhau.

Đặc biệt, nguyên nhân lũ lụt thường phụ thuộc vào địa hình, địa lý, khí hậu thì nguyên nhân dẫn tới hỏa hoạn lại chủ yếu từ phía con người, từ sự bất cẩn, lơ là, từ sự thiếu trách nhiệm.

Đại biểu Hoa đề nghị, trong nghị quyết của QH phải làm rõ tính chủ động của các cá nhân, đơn vị trong phòng, chống cháy nổ.

“Đã đến lúc nhìn thẳng vào thực trạng phòng, chống cháy nổ hiện nay để thấy những lỗ hổng cần phải truy trách nhiệm, làm rõ trách nhiệm của các bên liên quan. Đó là lỗ hổng trong những văn bản hướng dẫn”, Đại biểu Hoa nhấn mạnh.

Đại biểu cho biết, khi tham gia một số đoàn giám sát, đại biểu nhận thấy có sự chồng chéo, bấp cật, thiếu thống nhất, sự lạc hậu của các quy định pháp luật, không chỉ quy định pháp luật trực tiếp về phòng, chống cháy nổ mà cả các quy định liên quan ở đối tượng xây dựng, giao thông, điện lực.

“Đây là nguyên nhân khiến các địa phương lúng túng trong thực hiện. Lỗ hổng trong thực hiện cũng khá rõ, cơ quan chức năng khẳng định làm tốt công tác tuyên truyền, nhưng người dân khi được hỏi thì bảo không biết. Cơ quan chức năng khẳng định quan tâm thực hiện kiểm tra, giám sát nhưng những sai phạm trong cháy nổ phát hiện và xử lý rất ít”, bà Hoa nói.

Đồng thời chỉ ra thực trạng, khi sự cố cháy nổ xảy ra mới xem xét nguyên nhân, quy trách nhiệm. Cháy rừng ở một vài địa phương thì các địa phương khác quan tâm đến công tác phòng chống cháy rừng. Cháy quán karaoke ở một địa phương thì ở các địa phương khác rà soát phòng, chống cháy nổ ở đây. Cháy chung cư ở một địa phương thì người dân, cũng như chính quyền ở các địa phương khác mới quan tâm, lo lắng giám sát nhiều hơn.

“Đáng buồn khi quy trách nhiệm thì có tình trạng đổ lỗi, trên đổ lỗi cho dưới là không chấp hành, dưới đổ lỗi cho trên là không hướng dẫn. Người dân cho là chính quyền không quan tâm, chính quyền cho là người dân không chấp hành. Đây là văn hóa đổ lỗi trong quy trách nhiệm”, nhấn mạnh thực tế này, đại biểu Hoa cho rằng, chúng ta phải nhìn thẳng vào các tồn tại, bịt ngay lỗ hổng trong công tác xây dựng lập pháp, hướng dẫn triển khai thực hiện, giám sát thực hiện. Hơn hết là hãy dừng đổ lỗi để truy xét trách nhiệm rõ hơn, nhận trách nhiệm nghiêm túc hơn, từ đó tìm giải pháp phù hợp hơn.