Vả rừng có tên khoa học Ficus Auriculata, là một loài cây thuộc chi Ficus. Chúng có đặc điểm: là loại cây thân gỗ nhỏ, cao từ 5 - 10 m hoặc cao hơn nếu mọc trong rừng sâu; cây có nhiều cành, đầu ngọn nhiều lông; cây có lõi rỗng khi còn non, gióng như gióng tre, nứa; lá rất to và tròn như lá sen, có thể được dùng để gói đồ; tán lá rộng, phiến lá hình trái xoan, có lông ở mặt dưới.
Quả vả rừng thường mọc thành từng chùm dài từ 10 - 50 quả ở gốc hoặc trên những cành riêng không có lá. Quả còn non có vỏ màu xanh, lông mịn; lớp thịt bên trong quả có lớp cơm màu trắng hoặc màu đỏ tuỳ vào từng loại vả khác nhau. Khi quả chín, những quả vả mật to có màu đỏ tím, quả to bằng nắm tay. Đặc biệt quả càng to, bên trong chia thành nhiều màu.
Vả rừng thường mọc ở nơi ẩm ướt trong rừng như bờ mương, bờ suối. Chúng hiện có ở các tỉnh miền núi phía Bắc như Lào Cai, Yên Bái, Hà Giang… “Xưa chúng tôi vào rừng chăn trâu hoặc lấy củi về đun thường tranh thủ tìm vả chín rụng đầy gốc để ăn. Tôi nhớ rõ lớp thịt ngoài cùng có màu trắng, lớp thịt tiếp theo màu đỏ tươi, lớp thịt trong cùng có màu vàng nhiều sợi tua rua trông như một bông hoa.
Vả rừng thường mọc ở nơi ẩm ướt trong rừng như bờ mương, bờ suối.
Bên trong ruột là lớp mật sóng sánh, ngọt dịu, màu vàng nâu như thạch. Tôi chỉ cần cắn một miếng là cảm nhận rõ hương vị ngọt dịu, thơm mát.
Sau đó tôi và đám bạn sẽ hái về cho ông bà trong làng thưởng thức bởi họ già yếu không thể vào rừng ăn tại gốc”, chị Kiều Giang (30 tuổi, Cao Bằng) cho biết.
Cũng theo chị Kiều Giang, mùa vả rừng kéo dài từ tháng 12 năm trước đến tháng 7 năm sau. Vì thế xưa người dân quê chị tha hồ được thưởng thức thứ quả vừa sạch vừa ngon ngọt này. Song khi xã hội phát triển, vả rừng không còn nhiều như trước, muốn kiếm để ăn cũng khó vì phải đi sâu vào trong rừng.
“Gần đây tôi thấy chúng bắt đầu được ưa chuộng, trở thành đặc sản nổi tiếng. Người dân bắt đầu đi rừng trở lại để tìm những quả vả rừng chín mọng đem xuống chợ phiên bán cho tiểu thương hoặc khách du lịch.
Hiện nay, chúng được bán theo từng túi với giá 70.00 – 110.000 đồng/kg, tuỳ thời điểm. Không ít khách du lịch thưởng thức xong phải thốt lên lời ngợi ca rồi bỏ hàng trăm nghìn mua về làm quà cho người thân, bạn bè”, chị Kiều Giang chia sẻ.
Bên trong ruột là lớp mật sóng sánh, ngọt dịu, màu vàng nâu như thạch.
Ngoài ăn trực tiếp như các loại quả khác, quả vả rừng còn có thể đem ngâm rượu, phơi khô làm mứt hoặc làm nộm, nấu canh, kho chân giò... Tất cả đều rất ngon và mang đậm hương vị núi rừng.
Theo đông y, quả vả có vị ngọt, tính bình, tác dụng làm mạnh dạ dày, nhuận tràng, thanh nhiệt, giải độc, tiêu đờm, lợi tiểu. Trong quả vả chứa nhiều thành phần dinh dưỡng, tác dụng thanh nhiệt, nhuận phế, kiện vị, cầm tiêu chảy. Thích hợp sử dụng cho người tỳ vị hư yếu, tiêu hóa kém, trẻ em tiêu chảy lâu ngày, táo bón, khản tiếng.
Các nghiên cứu cho thấy quả vả có khả năng chống ung thư, phòng bệnh tim mạch, ngăn ngừa huyết áp cao và nhồi máu cơ tim, giúp xương chắc khỏe, làm tăng tiết sữa.
K.T